💠 درگذشت یکی از خادمان فرهنگ

✍️ سیدمحسن محسنی

یکی دیگر از نیک‌مردان روزگار از خاندان بزرگ برقعی از میان ما رفت. حاج سیدمحمد برقعی صاحب چاپخانه و انتشارات نوین در ابتدای خیابان باجک با قدمتی حدود هفتاد سال و صاحب قدیمی‌ترین کتابفروشی قم در سنین نود سالگی به رحمت خدا پیوست.
این کتابفروشی که در یکی دو دهه اخیر عمدتا نوشت افزار می‌فروخت تا حدود یکی دوسال پیش هم با حضور آن مرحوم به حیات خود ادامه داد. ولی بعد از شدت یافتن بیماری ایشان به تعطیلی گرایید.
چاپخانه و انتشارات نوین که در طبقه پایین این فروشگاه نسبتا بزرگ‌ قرار داشت از حدود سه دهه پیش دیگر فعالیتی نداشت. اما در سال‌های نخستین گشایش بسیار فعال بود و به‌جز کارهای عمومی مربوط به چاپ، چندین کتاب در حوزه فرهنگ و ادبیات نیز منتشر کرد. از جمله آنها می‌توان از “دستورهای املاء و انشاء” از استاد علی‌اصغر فقیهی در سال ۱۳۴۳ و “لغات کلیله و دمنه” از سید محمدباقر برقعی (برادر وی) و دیوان اشعار پدرش نام‌ برد. امیدواریم بتوانیم فهرست این انتشارات را به جهت سودمندی تاریخی تدوین کنیم.
آن مرحوم فرزند آیت‌الله سید علی‌اکبر برقعی از علمای فاضل و صاحب قلم و روشن‌بین دوران حاج شیخ عبدالکریم حائری و آیت‌الله بروجردی بود. آیینه دانشوران در سه جلد و راهنمای قم که در سال ۱۳۱۷ انتشارات آستانه مقدسه منتشر کرد از جمله تالیفات آن مرحوم است.
آیت‌الله برقعی با بسیاری از رجال ادب و سیاست در دوران پهلوی همچون علی‌اصغر حکمت و ملک الشعرای بهار و علی‌اکبر دهخدا و غلام‌رضا رشید یاسمی مراوده داشت. عمده شهرت او به جهت رهبری نهضتی به نام صلح بود که بعد از جنگ جهانی دوم برای مخالفت با هر گونه جنگ تاسیس کرد. گویا در تشکیل این نهضت ملک الشعرای بهار با او همکاری داشت. بعد از سفرِ اروپایِ او در دوران دکتر مصدق و زعامت آیت‌الله بروجردی برای شرکت در کنفرانس صلح وین و بازگشت به قم چون عده‌ای او را متهم کرده بودند که با توده‌ای‌ها همکاری می‌کند، تظاهراتی علیه او در قم ترتیب دادند که منجر به کشته شدن یک دستفروش و حکومت نظامی در این شهر و سپس تبعید وی به شیراز و یزد و در نهایت سکونت وی در تهران شد و سرانجام در همان شهر بدون فعالیت چندان دیگری بدرود حیات گفت و در باغ‌بهشت قم آرمید. شعار وی و طرفدارانش در این نهضت چنین بود: “سوگند به عدل که صلح پیروز است”
مرحوم سید محمد‌باقر برقعی نویسنده کتاب معروف “سخنوران نامی معاصر” و دکتر سید هبت‌الدین برقعی متخصص حلق و گوش و بینی از دیگر فرزندان آن مرحوم‌اند.
آیت‌الله برقعی و مرحوم محمد باقر‌برقعی از پیشروان تاسیس مدارس جدید در قم بودند.
مرحوم حاج سیدمحمد برقعی به نگارنده گفت تاسیس دبیرستان حکیم نظامی قم که به دارالفنون دوم ایران شهرت دارد بنا به پیشنهاد پدرش به مرحوم علی‌اصغر حکمت وزیر فرهنگ‌در دوران رضا شاه بوده است.
مرحوم سیدمحمد برقعی شخصی اجتماعی و بسیار مردمدار بود. حضوری فعال در مجامع فرهنگی و ورزشی و مذهبی داشت. روضه‌خوانی مفصلی در صبح‌های محرم داشت. پدرم در ایام کودکی هنگامی که در کوچه موسوم به آهنگرها (کوچه شماره ۲ باجک) ساکن بود، من را به آنجا می‌برد و پذیرایی در آن محفل روحانی که با نان روغنی و پنیر محلی و مغز گردو و چایی شیرین بود هنوز در خاطرم مانده است. بعدها که به خیابان باجک نقل مکان کرد نیز این مجالس را ادامه داد. آن مرحوم‌ هر چند خود ورزش نمی‌کرد ولی از دوستداران ورزش زورخانه‌ای و باستانی بود. عکس‌های متعدد او در زورخانه‌ها و در کنار حاج سیدتقی کمالی (آخرین نسل از پهلوانان باستانی ایران) حکایت از همین روحیه دارد.
خوب به یاد دارم بیشتر مواقع که از مقابل فروشگاهش که در همسایگی بنگاه ما بود، عبور می‌کردم، مرحوم حاج ملاحسین مولوی پیش‌کسوت و بزرگ مداحان قم را می‌دیدم که در کنار میزش نشسته است. آن مرحوم می‌گفت که مرحوم مولوی عروض را نزد پدرش فراگرفته است. کتابفروشی‌اش محفل اهل فضل بود.
من اولین کتاب غیر درسی‌ام را که “غُدغُد میرزا” نام داشت و هنوز هم دارم به واسطه دوستی آن مرحوم با پدرم از همین کتابفروشی تهیه کردم و کتابخوانی من هم از همین جا شروع شد.
مرحوم برقعی بسیار قدرشناس و خوش برخورد بود. بارها و بارها قدردانی خود را از اهالی محل و اقوام ما به جهت دفاع از منزلشان هنگام حمله مهاجمان در دوران نهضت صلح اظهار می‌کرد. منزل مرحوم آیت‌الله برقعی در آن زمان در محله ما کوچه نو قرار داشت.
یک نقل قول از ایشان را هم به جهت ثبت تاریخی باید بگویم، می‌گفت من منشی جلسات “سیاره” در محله کوچه نو بودم. سیاره جلسه‌ای مذهبی بود که به صورت هفتگی در آن محل برگزار می‌شد و من‌ آن جلسات را به خاطر دارم. بدون تردید خاندان برقعی و خانواده آن مرحوم نقش بسیار برجسته‌ای در تاریخ قم دارند.
خداوند او را غریق رحمت گسترده خود گرداند.
۱۴۰۲/۰۵/۱۹