💢 کوچه آقازاده (۱)

شنبه هشتم اردیبهشت ۱۴۰۳ بعد از شرکت در مجلس ترحیم بانو حاجیه معصومه خانم حائری یزدی، همسر مرحوم آیت‌الله حاج سید مصطفی خمینی در حسینیه شهدای قم، فرصتی دست داد تا برای عرض تسلیت به همراه یکی از دوستان به منزل حجت‌الاسلام و المسلمین حاج سیدحسین خمینی، آقازاده مرحوم حاج آقا مصطفی خمینی برویم. منزلی که منسوب به تاجر نیکوکار قمی مرحوم حاج محمد آقازاده بوده و در کوچه‌ای به همین نام واقع در ابتدای خیابان ارم قم واقع شده است.
این منزل ظاهرا قدمتی بیش از یک قرن داشته و در طول نود سال گذشته، مسکن و مأوای برخی از بزرگان علم و فقاهت شیعه بوده و در و دیوار آن شاهد رفت و آمد و حضور بسیاری تجار و بزرگان قمی و علما و فقها و شخصیت‌های درجه اول حوزه علمیه قم بوده است؛ همچنان‌که طی همین چند روز گذشته نیز بسیاری از رجال و بزرگان حوزه و مقامات سیاسی و کشوری برای عرض تسلیت به منسوبان این فقیده سعیده در این مکان حضور یافتند.
جدای از این منزل، کوچه آقازاده در طول قرن گذشته محور بسیاری از حوادث و تحولات شهر قم بوده و در جای جای این کوچه شش متری که درازی آن ظاهرا کمتر از دویست متر است، اماکن و ساختمان‌هایی وجود دارد که هر یک شاهد حوادث و اتفاقات تلخ و شیرین بسیاری در دوران تاریخ معاصر بوده و هستند.
لذا مناسب دیدم تاریخچه مختصری از این منزل و کوچه را تقدیم شما خوانندگان عزیز کنم. شاید اطلاعات آن برای برخی مفید فایده باشد.
در این کوچه مستقیم و یک‌دست که موازی خیابان معلم قم بوده و از سمت غرب به خیابان ارم و میدان شهدا و از سمت شرق به کوچه ارگ و میدان روح‌الله محدود شده است، ساختمان‌های متعددی به چشم می‌خورند که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:

۱. هتل ارم که بعدا تبدیل به دارالتبلیغ اسلامی شده و هم اکنون دفتر تبلیغات اسلامی قم در آن مستقر هست.

۲. منزل مرحوم محمد آقازاده که در ابتدا مسکن وی بوده و بعدا محل اقامت مرحوم آیت‌الله العظمی حاج سیدحسین بروجردی در بدو ورود به این شهر شده و سپس به تملک آیت‌الله حاج سید محمد محقق داماد درآمده و محل اقامت ایشان بوده و قریب چهل سال است حجت‌الاسلام و المسلمین حاج سیدحسین خمینی در آنجا ساکن است.

۳. ساختمان اصلی مؤسسه در راه حق، مرکزی که از دهه چهل مرکز فعالیت فرهنگی و علمی بوده و از اوایل ده پنجاه مرحوم آیت‌الله محمدتقی مصباح یزدی پس از جدا شدن از مدرسه حقانی قم به واسطه مخالفت شدید با افکار و اندیشه‌های دکتر علی شریعتی و واجب دانستن مبارزه با آن، این مکان را تبدیل به مرکز آموزشی آرا و اندیشه‌های خود نمود.

۴. آب‌انبار موقوفه و مسجد سلماسی که خیری از اهالی سلماس آن را بنا نهاده قریب یک دهه محل تدریس حضرت امام بوده و در طول سال‌های دهه سی هر روز شلوغ‌ترین و محققانه‌ترین درس خارج اصول و فقه حوزه توسط ایشان در این مکان برگزار می‌شده است.

۵. منزل مرحوم آیت‌الله العظمی حاج سیدکاظم شریعتمداری که قریب سی سال به صورت متمادی محل حضور رجال علمی، سیاسی، ملی، مذهبی، امنیتی کشور در دوران رژیم پهلوی و اوایل تأسیس نظام جمهوری اسلامی در ایران بوده است.

۶. منزل مرحوم آقای حاج حسین اعرابی داماد دوم و امین مالی حضرت امام که هم اکنون تجدید بنا شده و عتبه عباسیه در آن‌جا مستقر است.

۷. منزل و مدرسه علمیه مرحوم آیت‌الله العظمی حاج میرزا هاشم آملی که مدرسه ولی عصر(عج) نام داشته و هم اکنون توسط فرزند آن مرحوم جناب آیت‌الله حاج شیخ صادق لاریجانی بازسازی و تجدید بنا شده است.

۸. منزل مرحوم آیت‌الله حاج سیدمرتضی مرتضوی لنگرودی که هم اکنون تبدیل به مدرسه علمیه شده است.

۹. مدرسه علمیه حضرت آیت‌الله العظمی حاج آقا موسی شبیری زنجانی و دفتر آیت‌الله فاضل مالکی که در ابتدا و انتهای کوچه فوق واقع شده‌اند.

اگر بخواهیم مرور کوتاهی به حوادث و تاریخچه اتفاقاتی که طی قرن گذشته در این کوچه و فضاهای مجاور آن رخ داده است بکنیم باید گفت:
منزل مرحوم آقازاده که حدود چهارصد متر وسعت دارد، قریب صد سال قبل در اواسط ضلع شمالی کوچه، نبش اولین فرعی در دو طبقه زیر زمین و همکف و در دو ضلع شمالی و جنوبی احداث شده است. حیاطی دلباز و سرتاسری در بین دو بنای ساختمان قرار گرفته که در حال حاضر با درختانی کهنسال و سرسبز و گلدان هایی متنوع از گل‌های شاخ گوزنی صفای خاصی دارد.
این بنا که به نظر می‌رسد قریب پنجاه سال است تعمیر اساسی و بازسازی جدی به خود ندیده است، همچنان قبراق و سر حال، پذیرای ساکنان و واردین بوده و نمای ساختمان و درب و پنجره‌های چوبی و طوسی رنگ آن هنوز زیبا و آراسته و چشم نواز به نظر می‌رسد. کنگره‌ها و شرفی‌های لبه پشت بام که با آجرهای زرد و فیروزه‌ای رنگ به شکل زیبایی در هم تنیده شده‌اند همگی سالم بوده نشان از استحکام و معماری درست بنا در هنگام ساخت می‌دهد.

مهدی حاضری
۱۴۰۳/۰۲/۱۳