آشنایی و معرفی شانزدهمین اثر تاریخی قم

کاروانسرای سنگی علی‌آباد

کاروانسرای سنگی علی‌آباد (قلعه علی‌آباد) مربوط به دوره سلجوقیان (قرن پنجم‌ ق) است و در شهرستان قم، بخش مرکزی، روستای علی‌آباد (کیلومتر شصت جاده قديم قم – تهران) واقع شده است.

از آن‌جایی‌که در این محل چند سکه مغولی با قدمت مربوط به سده هفتم و هشتم هجری قمری کشف شده، احتمالاً موسس این کاروانسرا غازان‌خان ( ۶۹۴‌ ق) بوده و ساخت آن نیز بر پادشاهی مغول‌ها تقدم داشته‌است.

شكل و ساختار اين بنا نشان از چندكاربره بودن آن می‌دهد. نقش کاروانی و اقامتی این بنا مربوط به زمان صلح بوده و در زمان جنگ نیز به عنوان دژ مستحکم برای حفاظت مورد توجه قرار می‌گرفته‌است.
میل سنگی علی‌آباد در چند صدمتری شمال شرقی این کاروانسرا نقش راهنمای مسافران عبوری و اقامتی در این کاروانسرا را داشته است.

کاروانسرای علی‌آباد دارای هفت برج به ارتفاع ده تا چهارده متر در چهار گوشه بنا است که علاوه بر استحکام و نگهداری دیواره‌ها (به طول حدود شصت متر و ضخامت دو تا سه متر) برای حفاظت و دیدبانی نیز کاربرد داشته است.
این کاروانسرا دارای یک حیاط مرکزی بوده و پیرامون این حیاط، حجره‌هایی نمایان است. وجود حجره‌ها و رواق‌ها نشان از رونق اقتصادی و تجارت در اين كاروانسرا دارد.
در پشت حجره‌ها نیز اصطبل یا باره‌بند وجود دارد. این موضوع حکایت از فرم درونگرای این کاروانسرا دارد.
مصالح و موادی که برای ساخت کاروانسرای سنگی علی‌آباد مورد استفاده بوده شامل سنگ، گچ زبر، آهک و گل می‌باشد. این مصالح در استحکام این بنا نقش بسیار مهمی داشته ‎است. برای تزیین قسمت‌هایی از این کاروانسرا نیز از آجر و خشت‌های خام کمک گرفته‌شده‌است.

این اثر در تاریخ ۱۸ اردیبهشت ۱۳۸۰ با شمارهٔ ثبت ۳۸۲۷ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

به کانال ” قم‌گشت” بپیوندید و گزارشات تکمیلی را در این کانال ببینید.