بازدید گروهی از بافت تاریخی قم

به منظور بازدید از خانه تاریخی فیض واقع در محله اسحاقیه (آسید اسماعیل) به عنوان یکی از بناهای فاخر دوره قاجار که به ثبت ملی رسیده است برنامه‌ریزی و هماهنگ گردید که ابتدا از محله عربستان به عنوان یکی از مدخل‌های ورودی به بافت تاریخی شهر قم که در گذشته دستخوش تغییرات اساسی کالبدی گردیده است، بازدید شود. این محله با احداث بلوار و زیرگذر عماریاسر دچار آسیب بنیادین شده است. بناها در بافت‌های تاریخی مثل دانه‌های تسبیح می‌مانند که معابر و بافت محلات (کوچه ها و پس کوچه ها) به مثابه نخ تسبیح آن‌ها را به هم پیوند می‌دهد و جدا کردن هریک از هم باعث از هم‌گسیختگی محلات می‌شود. از این رو غلبه رویکرد دانه محوری به بافت (صرفا حفظ بناهای تاریخی) باعث ایجاد آسیب‌های اساسی در محدوده این محلات می‌شود و یکی از این آسیب‌ها مهاجرت اهالی اصیل و بومی از این محلات به جاهای دیگر به همین علت (یعنی گسیختگی بافت) است. سابقا در طرح تفصیلی اجرای محور ۲۴ متری استاد فقیهی به عنوان رینگ محدوده هسته مرکزی شهر پیشنهاد گردیده بود. این رینگ از ابتدای محله آغاز و بخش عمده‌ای از بافت و بناهای ارزشمند محله عربستان، کوچه‌نو و باجک را تخریب می‌کرد. نمونه شاخص آن تخریب ساختمان فاخر بانک مسکن در ابتدای خیابان باجک بود. بعد از جلسات متعدد کارشناسی و اخذ مشاور ذی صلاح در حوزه مرمت شهری و قرار گیری در محدوده بافت تاریخی در تاریخ ۱۶ بهمن سال ۱۳۹۵ در نهایت شورای عالی معماری و شهرسازی با احداث این محور مخالفت کرد. البته باید به این موضوع اشاره کرد این محله و محلات دیگر بافت تاریخی به دلیل کمبود سرانه خدمات شهری (فضای سبز، پارکینگ و …) در وضع فعلی دچار آسیب هستند. از این رو برای رفع آسیب نیازمند تهیه طرح ویژه برای محدوده و استفاده از ظرفیت‌های موجود محلات مزبور است. بدین منظور می‌توان از اهالی محل به عنوان مهم‌ترین سرمایه‌های این محلات استفاده کرد.
گفتنی است بافت تاریخی شهر قم به عنوان یکی از ناشناخته‌ترین بافت‌های ارزشمند ثبتی کشور است. به همین لحاظ می‌توان با معرفی آثار تاریخی و اجتماعی و فرهنگی موجود در بافت تاریخی به عنوان یکی از ظرفیت‌های گردشگری کشور از منافع مادی و معنوی پایدار آنها بهره برد.
چند نکته در بافت گردی مزبور شایان گفتن است:
۱.بازدید از بافت تاریخی با استقبال اقشار فرهیخته شهر روبه‌رو شد.
۲. بافت تاریخی قم با وجود آسیب‌های فراوانی که به علت جهالت و سودجویی‌های آنی و ناپایدار دیده است هنوز ارزش‌های انسانی و کالبدی خود را حفظ کرده است.
۳. بازدید از بافت کوچه‌نو به دلیل کمی وقت به زمان دیگر موکول شد.
۴. در صورتی که خط آسمان در اطراف تیمچه بزرگ مخدوش نشده و تجانس در پیرامون آن به هم‌ نریخته و هم‌چنین خانه‌های تاریخی محله آقا سید اسماعیل (پشت تیمچه) حفظ شده بود، امکان ثبت جهانی تیمچه بزرگ دور از دسترس نبود.
دانسته است ثبت جهانی آثار، فواید بی‌شمار اقتصادی و فرهنگی در پی دارد.
۵. معمار و سازنده مسجد و آب‌انبار محله عربستان و آب‌انبار و مسجد آقا سید اسماعیل واحد و موسوم به میرزا ابوالقاسم معمارباشی بوده است.
۶. خانه تاریخی فیض که از اعاظم خانه‌های تاریخی قم و شاید فاخرترین خانه تاریخی این شهر محسوب می‌شود، با وجود ثبت ملی از هیچ‌گونه عنایت میراث فرهنگی برخوردار نبوده است.
۷. بی‌توجهی و نگاه ناکارشناسانه و ناحرفه‌ای و از روی سودجویی مادیِ صرف و زودگذر به بافت تاریخی – که قراین و امارات متعددی موید این نگاه است – و مصوبات ناپخته و لحظه‌ای در این خصوص ، به‌شدت هویت این شهر مذهبی و تاریخی و میراثی را در معرض نابودی قرار داده است. به نظر می‌رسد با نابودی بافت تاریخی ممکن‌‌ است هویت شهر به شکل بازگشت ناپذیر و برای همیشه از بین برود.