جاذبه گردشگری کاروانسرای دیرگچین قم

گزارش قمگردی /هفته چهاردهم/ شنبه ۱۷/۱۱/۹۴
کاروانسرای دیر گچین
ابتدا عرض کنم ، این کاروانسرا را باید از نزدیک دید . هیچ گزارش و تصویری نمی تواند عمق زیبایی و معماری حیرت انگیز آنرا بیان کند. شاید این گزارش انگیزه ای شود برای بازدید از این موزه معماری ایران در قلب کویر قم.
کاروانسرای دیر گچین، مربوط به دوره ساسانی – صفوی است که در کیلومتر ۶۰ بزرگراه قم- گرمسار (۲۰ کیلومتر تا ورامین) واقع شده است. این اثر در تاریخ ۱ مهر ۱۳۸۲ با شمارهٔ ثبت ۱۰۴۰۸ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است .در کاوش‌های صورت گرفته باستان‌شناسی و با بررسی مصالح به کار رفته در آن پی بردند که این کاروانسرا به دوره ساسانی تعلق دارد، ولی بعد‌ها در دوران سلجوقی و صفوی تعمیرات و تغییرات اساسی در آن صورت گرفته و در دوره قاجارنیز قسمت‌هایی به آن ملحق شده است.
در سابقه تاریخی، عمر این بنا را به ۱۷۵۰ سال قبل و به دوران اردشیر ساسانی نسبت می‌دهند و آن را یکی از پررونق‌ترین کاروانسراهای عصر می‌دانند که بدلیل ساختار معماری بی‌بدلیلش مادر کاروانسراهای ایران نام گرفته است. در کتاب‌های تاریخی مثل تاریخ قم، صوره الارض و کاروانسراهای ایران ، دیرگچین را با نام‌های دیگری مثل “دژ اردشیر”(کرد شیر هم نوشته شده)، “دیرالجص” ، “قصرالجص” ،” قصرگچ” و “قلعه دیر” (جص=گچ عربی)و دیر کاج(مجاورت روستای کاج محمدآباد) هم گفته اند. (ملاط اصلی این بنا از گچ است)
بنای دیر گچین، از جمله بناهای چهار ایوانی است که بر خلاف بسیاری از کاروانسرا‌ها، علاوه بر اتاق‏‌ها، حجره‏‌ها، ایوان‌ها، شترخوان‏‌ها و فضاهای اقامتی ویژه، دارای حیاطی وسیع، حمام عمومی، سرویس‏های بهداشتی عمومی، آسیاب، حوض خانه، مسجد، دکان‌های خرید و فروش کالا، حیاط خلوت و در خارج بنا، آتشکده، کوره آجرپزی، آب انبار و قبرستان وجود دارد. دیوار پیرامونی این کاروانسرا به ضخامت یک م‌تر، ارتفاع ۵ متر و طول ۸۰ متر، در هر ضلع، شکلی مربع را به وجود آورده‌اند که از نظر تناسبات معماری و هندسه‌ای، کاملاً محاسبه شده است.سطح فضای درونی کاروانسرا حدود ۱۲ هزارمترمربع و با فضای بیرونی ۱۹هزار متر مربع است.
کاروانسرای دیر گچین که در گذر زمان و به دلیل بی‌توجهی مسئولان روز به روز بیشتر به نابودی نزدیک می‌شد، تا همین چند سال پیش به عنوان محلی برای نگهداری شتر‌ها و احشام عشایر محلی مورد استفاده قرار می‌گرفت.
اما از سال ۸۲ که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید، کار بازسازی آن شروع شد که البته این کار هم با کمبود اعتبارات، با روند کندی پیگیری می‌شود.
قرار گرفتن این مجموعه در کنار بزرگراه قم – گرمسار که مسیر اصلی مسافران جنوب و بخش مرکزی ایران بطرف مشهد مقدس است، و همچنین نبود مرکز اقامتی بین راهی در این مسیر تازه احداث ،ویزگی منحصر به فرد و ممتازی به این مجموعه داده که می تواند به یک مکان اقامتی و گردشگری تبدیل شود. همچنین قرار گرفتن این کاروانسرا در قلب کویر قم، حاذبه دیگری است که اکوتوریست ها در حستحوی انند .پیشنهاد دیگربرای این محل،مکانی برای گروههای رصدی است که هم اکنون نیز برخی از گروههای رصدی بدون هیچ امکان اقامتی، از این محل استفاده می کنند.
برای این بازدید، لازم بود با اداره میراث فرهنگی قم هماهنگی لازم صورت پذیرد. با تشکر از جناب آقای رضایی معاونت محترم میراث که همکاری کردند و یکی از کارشناسان میراث آقای سلیمانی را نیز همراه ما نمودند که از ایشان نیز تشکر میشود. در این بازدید علاوه بر تیم سه نفره همیشگی دوست عزیزم آقای مهندس سعید شریفی نیز ما را همراهی کردند. ایشان هم عکاس حرفه ای است و هم غالب نقاط دیدنی قم را هم دیده و عکس گرفته و هم اطلاعات تاریخی خوبی از این اماکن دارد . بخشی از عکسهای این گزارش حاصل کار ایشان است .
اطلاعات بیشتر در خصوص این بنا در سایت زیر ببینید:
http://www.iranboom.ir/gardesh-gari/4423-dir-golchin-karvan-sara.html
بدلیل فراوانی و تنوع تصاویر بتدریج طی روزهای اتی عکسها ضمیمه خواهد شد .

💢 کاروانسرای دِیر
مادر کاروانسراهای ایران

سیدمحسن محسنی