رمز ماندگاری تولید کنندگان موفق فرش، روزآمد ساختن تولیدات‌شان است

نشست ۴۳۹ بنیاد قم‌پژوهی سه‌شنبه بیست و نهم شهریورماه با موضوع: «نقش خاندان صمدی در فرش قم» با حضور  آقایان: حاج حسین‌علی صمدی و حاج محمد صمدی برگزار شد.

در ابتدای جلسه حاج حسین‌علی صمدی به معرفی خود پرداخت و گفت: من فرزند حاج ابراهیم صمدی‌زاد متولد ۱۳۲۸ هستم. از ده سالگی که در مدرسه ارسطو واقع در خیابان آذر به تحصیل مشغول بودم هم‌زمان در مغازه پدرم نیز کار می‌کردم و توانستم تجربه کافی برای تولید فرش را نزد پدرم کسب کنم. بعدها به طور رسمی مغازه مستقلی در پاساژ صفا خریدم و به تولید و فروش فرش پرداختم و بعد از چند سال اندوخته قابل توجهی گرد آمد و تصمیم گرفتم به کارم توسعه دهم. حدود هفتاد تا هشتاد دستگاه دار قالی در قم راه‌اندازی کردم که عمدتا در روستاهایی بود که قبلا پدرم در آنجا بافنده داشت. روزی فردی به نام سیدکریم از مازندران پیش من آمد و درخواست دار قالی کرد. من به همراه دو پسرم راهی بابل شدیم و با تردید چند دار قالی در آنجا زدیم. وقتی فرش پایین آمد دیدم بافندگان قابلی هستند. تعداد دار قالی ما ظرف هشت سال در شمال به چهارصد دستگاه رسید که البته در شهرها و روستاهای شمال پراکنده بود و سختی‌های بسیاری را متحمل شدیم تا بتوانیم به موقع به بافندگان مواد اولیه برسانیم. به عنوان مثال برخی روستاها مسیرهایی صعب العبور داشتند که بایستی از دل جنگل یا ته دره به طرف بالای کوه پیاده طی می‌کردیم و با هزار بدبختی کرک‌ها را به دوش می‌کشیدیم و حتی خطر حمله گرازهای وحشی را هم به جان می‌خریدیم تا بتوانیم امورات بافندگان را تامین کنیم. آن سال‌ها که عمدتا اوایل دهه شصت بود، شالیکاری ارزش چندانی نداشت و برنج قیمت کمی داشت. بنابراین زنان شمالی ترجیح می‌دادند شب و روز به بافت فرش بپردازند و پولی کسب کنند. به همین خاطر تولید فرش رونق خوبی داشت و ما در رفع بیکاری زنان و دختران شمال توانستیم گام موثری برداریم و اشتغال‌زایی خوبی کردیم. متاسفانه امروزه قضیه برعکس شد و برنج قیمت بالایی پیدا کرد و فرش را زمین گذاشتند و از نظر کمیت کاهش چشمگیری در تولید فرش داشتیم.

وی در ادامه به معرفی خاندان خود پرداخت و گفت: پدرم حاج ابراهیم در سال ۱۳۰۶ در کاشان به دنیا آمد و در شش سالگی پدرش را از دست داد و تحت نظارت مادرش که بافنده فرش قابلی بود قرار گرفت. ابتدا شاگرد قنادی بود. چله‌دوانی را هم ده ساله بود که نزد دایی خود آقای کاشی‌زاده آموخت و بعدها که پس‌اندازی به دست آورد، به مادرش پیشنهاد تولید فرش کرد و چون چهار خواهرش نیز مانند مادر بافنده بودند دار قالی بزرگی در خانه زد و از همان‌جا کار تولید فرش را رسما آغاز کرد.

وی ادامه داد: پدرم اصالتا کاشی است و خانواده مادری‌اش به کاشی زاده‌ها معروف بودند. پدرم حدودا سه ساله بود که از کاشان به قم آمد. با شروع قالیبافی در منزل کم‌کم در بین همسایه‌ها پیچید و پدرم به آنها نیز پیشنهاد بافت قالی در ازای مزد آن می‌داد. بعدها که این حرفه را گسترش داد تا روستاهای قم نیز اشاعه پیدا کرد؛ مانند حاجی آباد و قمرود.

وی افزود: در زمینه طراحی و نقشه قالی همیشه بازار هدف و مشتری را مد نظر داشتیم و سعی کردیم با پرس و جو از داخل و خارج کشور سلیقه روز را بدانیم و متناسب با آن طراحی کنیم. طرح و نقشه فرش صمدی تنوع گسترده‌ای دارد و ابعاد نیز بیشتر دو در سه و قالیچه سه متری بود و طرح‌هایی هم که پدرم بیشتر استفاده می‌کرد و هنوز هم ما از آن بهره می‌بریم ازین قرار هستند: خشتی، بوته‌ای، شاخ گوزنی، بند شکسته‌های قفقازی، حاج خانومی و درختی و کومه‌ای. از طراحانی که با ما همکاری داشتندآقای کلهر بود.

بعد از ایشان آقای محمد صمدی به معرفی خود پرداخت و گفت: من فرزند حاج حسین‌علی  و متولد ۱۳۴۸ هستم. درباره پدربزرگم بایستی عرض کنم فرد بسیار با پشتکار و منظم و وقت‌شناسی است و حتی در تعلیم و آموزش ما نوه‌ها نیز لحظه‌ای را از دست نمی‌داد. چله‌دوانی و رنگرزی و بافت قالی را به ما خرد خرد آموزش داد و در ازای کاری که انجام می‌دادیم به ما دستمزد می‌داد که برایم بسیار جذاب بود و مشوق بسیار خوبی بود تا بیشتر برایش کار کنم. نام خانوادگی پدربزرگم اصفهانیان بوده ولی فامیل صمدی را از خانواده مادری‌اش گرفته که اصالتا کاشی بودند.

وی گفت: من به‌خوبی به یاد دارم طراحی داشتیم به نام علی‌محمد نقاش که تقریبا عضو خانواده ما بود و در اتاقی کار می‌کرد و روی شیشه نفت می‌زد و کاغذ را روی آن می‌گذاشت و طرح می‌کشید. من از سال ۱۳۶۵ پیش پدرم در پاساژ صفا کار می کردم و سال ۶۷ به خدمت رفتم تا سال ۶۹. بعد از آن دوباره پیش پدرم برگشتم و اولین فرش خودم را که ذرع و چارک پشمی بود بافتم و رسما کارم را مستقل از پدرم آغاز کردم. خوب به خاطر دارم اواخر دهه شصت انقلابی در فرش قم پیش آمد که همه به طرف بافت فرش ابریشمی روی آوردند و من هم از پدرم خواستم متناسب با نیاز روز پیش برویم و با تمام ریشخندهایی که از سوی غریبه و آشنا تحمل کردیم، اولین فرش ابریشمی ذرع و نیم ما به پایان رسید و مایه اعجاب همگان شد و از همان جا انگیزه ما دوچندان شد که تا حال ادامه دارد. طراح ما آقای عباس قربانی بود که با آنکه طراح سطح بالا نبود ولی تبحر خاصی در طرح‌هایی داشت که حاشیه و بوم را با هم جفت می‌کرد؛ چون در قدیم حاشیه‌ها را واگیره می‌کردند ولی از ابتکارات فرش صمدی این بود که ما آمدیم و حاشیه‌ها را یکسره با بوم کارکردیم. حاشیه که با بوم جدا بافته می‌شد، آخرش با هم جفت نمی‌آمد و اصطلاحا قالی شکستگی پیدا می‌کرد. طراح دیگری داشتیم که سطح کاریش از آقای قربانی بالاتر بود به نام حاج کاظم راشدی ولی ایشان این هنر را نداشت و طرح هایش مشکل فوق را پیدا می‌کرد.

وی افزود: طرح‌های صمدی قبلا شلوغ کار می‌شد ولی امروز با توجه به طبع و سلیقه بازار جهانی، از طرح‌های خلوت بهره می‌بریم که برای طراحان کار بسیار سختی است. چون در طرح شلوغ ضعف طراح پوشیده و پنهان می‌ماند ولی در طرح خلوت حسابی به چشم می‌آید و همین کار را برای طراحان دوچندان سخت‌تر می‌سازد. ما چارچوب سبکی خودمان را حفظ کردیم ولی طراحی را متناسب با نیاز روز تغییر می‌دهیم تا جایی که دستمان باز باشد جلوی مشتری که هر سلیقه و طرحی نام برد جلوی او بگذاریم تا جایی که الان در هر ابعاد و سایزی ما یازده طرح گوناگون بافته شده داریم. در گلیم بافی نیز نماد و سنبل کار ما کتیبه‌ای است که پایین کارمان قرار دارد که هنوزم به کار می بریم ولی طرح‌ها را نسبت به گذشته تغییر داده ایم.

در پایان آقای صادقی رئیس اتحادیه فرش دستباف قم و از همکاران قدیمی خانواده صمدی گفت: من از نوجوانی با محمد آقا آشنا شدم و وقتی ایشان پیشنهاد همکاری در تولید فرش را داد با رغبت پذیرفتم و تا کنون نیز این همکاری ادامه دارد. از ویژگی‌های این خانواده جدای از صفات اخلاقی و شخصیتی، خدمت به افراد مستمند و مشارکت فعال در امور خیریه است و در شورای دستمزد فرش قم نیز حاج حسین آقا از کارشناسان مبرز محسوب می‌شوند.

اما درباره ویژگی فرش صمدی، این سبک الهام گرفته شده از تذهیب و ادغام گل و بوته و سبک اصفهان است. پیشرو بودن از ویژگی‌های این خانواده است که همیشه خودشان را به‌روز نگاه می‌دارند و متناسب با نیاز روز بازار تولید و طراحی می‌کنند. قم یکی از سه قطب فرش ایران است ولی در شهرهای دیگر شما ده تا طرح کم یا بیش بیشتر نمی‌بینید ولی تولید کننده‌های فرش قم هر کدام ده‌ها طرح را در خود جای داده که نشان از تلاش برای روزآمد ساختن فرش قم است.

وی در پایان افزود: ما برای آنکه با پیشرفت آکادمیک تولید فرش را همراه کنیم یا به عبارتی تجربه را در کنار دانش نظری به کار گیریم، با همکاری دانشگاه آزاد اسلامی قم ، مدرسه مهارتی عالی فرش قم را راه اندازی کردیم و اکنون نیز در حال عقد تفاهم نامه با سازمان فنی و حرفه ای استان قم و مرکز ملی فرش ایران هستیم که دانشگاه‌های قم را ملزم کنیم رشته‌های مرتبط با صنعت فرش را مانند رنگرزی و بافندگی در کنار رشته‌های جدید مانند مدیریت تولید فرش و طراحی فرش را راه‌اندازی کنند و دانشجویان را به جای ارایه پایان‌نامه‌های کاغذی، در عمل درگیر صنعت فرش کنند تا شاهد اعتلای این صنعت رو به فراموشی باشیم.