سفرنامه عباس مسعودی مدیر مسئول روزنامه اطلاعات به قم در سال ۱۳۱۰ (۴)

[ظرفیت‌های قم]
قم با عظمت و ابهت و موقعیت به‌خصوصی که دارد مستعد آبادانی و ترقی است و بدبختانه معایب خیلی کوچک باعث عقب ماندگی این شهر از تجدد و تمدن و آبادی گردیده است. اگر بخواهیم موقعیت شهر قم را از نقطه نظر عبور و مرور و مسافرت به قصد اقامت با سایر شهرهای ایران مقایسه کنیم نظیر آن را در تمام ایران پیدا نخواهیم کرد. هیچ شهری در ایران نیست که عبور و مرورش به این کثرت باشد. قم با داشتن این موقعیت آیا سزاوار است گدا و فقیر آن بیشتر از همه جا باشد و ساکنیش غالبا بی‌چیز و قانع و شهر آنها کثیف و خراب باشد؟
این غفلت فقط از آنجا ناشی شده است که اهالی محترم قم و دسته منورالفکر آن هنوز متوجه موقعیت حقیقی این شهر نگردیده و درصدد بر نیامده‌اند از موقعیت شهر استفاده نمایند. یک اشتباه بزرگ هم که متأسفانه دامنگیر ما شده این است که همه چیز را از دولت می‌خواهیم؛ در صورتی که دولت ضامن رزق و روزی هیچ‌کس نیست و دولت نباید و نمی‌تواند در جزئیات زندگی اجتماعی مردم دخالت نماید و بالأخره هیچ وقت نباید منتظر بود دولت بیاید پذیرایی از مسافرین قم را هم بر عهده بگیرد.
مردمی که به این شهر وارد می‌شوند انتظار دارند اهالی قم با گشاده‌رویی از آنها پذیرایی کرده، وسایل آسایش و راحتی آنها را با تأسیس مهمانخانه‌های خوب فراهم نمایند. رستوران‌ها و کافه‌های خوب برای پذیرایی از مسافرین آماده باشد و کم کم گردشگاه‌ها تدارک کنند و مسافرین را ترغیب به توقف قم نمایند تا از هر نقطه‌ای حرکت می‌کنند قم را به حساب بیاورند؛ یعنی برای اقامت خود در این شهر نیز پروگرامی معین نمایند که یک روز یا یک شب و یا اقلاً چند ساعت در این شهر به سر برند. حقیقتاً خجالت‌آور است که گفته شود یک شهر كثيرالعبوری مثل قم فاقد یک مهمانخانه یا رستوران خوب و نظیف است. مسافری که تصمیم بگیرد یک روز یا دو روز در قم بماند طوری بیچاره و بلاتکلیف می‌ماند که حاضر است هر ساعت توقف خود را در قم مبلغی خریداری کرده خارج شود.

[مهمان‌خانه‌های قم]
مهمانخانه‌های قم عبارت از خانه‌های کثیف یک عده مردمی است که اتاق‌هایی برای زوار تدارک کرده و همانطور که در شماره‌ قبل اشاره شد مسافرین را دعوت به خانه‌های اجاره‌ای خود می‌نمایند یا بالاخانه‌هایی است که در طرفین خیابان جدید می‌باشد. چرا، یک مسافرخانه‌ای هم در همین خیابان دیده شد که شبیه به کاروانسرا است و اتاق‌های آلونکی برای مسافرین تهیه شده. از این که بگذریم هر گاراژی چندین بالاخانه و اتاق دارد که غربا و مسافرینی که به حکم اجبار در قم می‌مانند جا می‌دهند.
حالا فکر کنید قریب چهار و پنج هزار نفر جمعیتی که شب عید نوروز برای تحویل سال نو به قم مشرف شده بودند چگونه با این عدم وسایل جا گرفتند. تمام خانه‌هایی که برای مسافرین و زوار تهیه و آماده است پر شده بود. گاراژها، بالاخانه‌ها و مسافرخانه‌ها و بالأخره منازل اشخاص هم برای مسافرین خصوصی و یا خویشاوندان خود پر شده بود؛ به طوری که شب قبل از تحویل اجاره هر اتاق به پنج تومان رسیده بود. در صورتی که همان اتاق را در روزهای دیگر به یک قرآن یا سی شاهی اجاره می‌دهند. بیچارگی مردم فقیر این شهر از همین جا فهمیده می‌شود که با روزی یک قران و سی شاهی و حتی پانزده شاهی در ایام عادی اتاق با لوازم اجاره می‌دهند.

[قم در هنگام تحویل سال نو]
روزی که عصر آن روز تحویل حمل می‌شد قم هنگامه عجیبی بود. لاینقطع اتومبیل از شهرهای اطرف و نقاط دور دست می‌رسید و مسافر خالی می‌کرد. جمعیت در خیابان مقابل صحن موج می‌زد. مسافرینی که در بالاخانه‌ها پر شده بود همه از پنجره‌ها گردن کشیده و منظره تماشایی تشکیل داده بودند.
بعد از تحویل اتومبیل گیر نمی‌آمد. بلیت اتومبیل به تهران و سایر نقاط دو برابر قیمت پیدا کرده بود؛ زیرا همه می‌خواستند بروند و حتی یک شب و یک ساعت دیگر نمانند. همین طور هم شد. بعد از تحویل قم خلوت شد. بورس‌ها پایین آمد. کرایه منازل قیمت عادی خود را گرفت و فردای آن روز تمام اشخاصی که برای تحویل به قم آمده بودند رفتند و تک و توک مسافر جدید به قصد اقامت می‌آمد؛ چرا یک شهری با این موقعیت و عظمت باید طوری باشد که مردم نخواهند در آنجا اقامت نمایند؟ چرا کرایه خانه باید به این ارزانی باشد؟ و بالأخره برای چه هیچ وسیله‌ای برای استراحت نیست؟ آیا جز به علاقه و توجه خود مردم به چیز دیگری می‌توان تعبیر کرد؟
منبع: روزنامه اطلاعات، ۱۸ فروردین ۱۳۲۰، ص ۱.

ارسال: مجید دادش‌نژاد
۱۴۰۲/۰۱/۰۶