شهر قم در سفرنامه ها(۲)

محمد جعفر سرقدی (جلد ششم شناختنامه قم)

ابی دلف (ابودلف)
ابی دلف سياح معروف عرب در سفرنامه خود تألیف شده در نیمه اول قرن چهارم هجری از شهر قم چنين ياد مي كند:
… «بعد از آنجا قم است و آن شهر تازه ساز اسلامي است . در قم اثري از غير اعراب (اعاجم ) وجود ندارد،احداث كننده اين شهر طليحة بن الاحوص الاشعري بود، در آنجا چاه هاي آب وجود دارد و مانند آب آن ازحيث خنكي و گوارايي در روي زمين يافت نمي شود. مي گويند گاهي در تابستان از آن چاهها برف بيرون آمده است ، ساختمان هاي قم آجري و سرداب هاي بسيار خنك دارد.»
ابن حوقل
ابن حوقل در زمان سامانيان به سرزمين ايران پاگذاشت و بر اين اساس مجموعه اطلاعات خود را در سال ۳۶۷ هجري قمري در كتاب «صورة الارض » به رشته تحرير كشيد. وي شرح ديدار از شهر قم را چنين مي نويسد:
«شهر قم حصاري دارد و فراخ نعمت است و آب آشاميدني مردم از چاه و آب باغ ها با دولاب تأمين مي شود. ميوه ها و درختان پسته و فندق دارد… همه مردم بي استثناء شيعه و اغلب آنان عرب اند و زبانشان فارسي است ».
مؤلف حدود العالم
كتاب «حدود العالم من المشرق الي المغرب » در نيمه دوم سده چهارم هجري قمري (۳۷۲ ه¨.ق ) تأليف شده است . ولي متأسفانه مؤلف آن نامعلوم است . نويسنده شهر قم را چنين ذكر مي كند:
«قم ، شهري است بزرگ و ويران و كشت بسيار و مردماني شيعي اند و بلفضل پسر عميد از آنجا بود و از وي زعفران خيزد»
ياقوت حموي
«لسترنج » در كتاب «جغرافياي تاريخي سرزمين هاي خلافت شرقي » به نقل از ياقوت حموي نویسنده معروف قرن هفتم هجری درباره شهر قم مي نويسد:
«نام قديم قم كمندان بوده كه اعراب پاره اي از حروف آن را حذف نموده و آن را قم ناميدند. در آن شهرآثار قلعه كهنه اي متعلق به ايرانيان وجود دارد كه هنوز باقي است و رودخانه اي بين دو شهر (يعني قلعه قديم و شهر اسلامي ) قرار دارد كه آب در آن جاري است و چند پل سنگي بر آن بسته شده ».