محله اسحاقیه و باغ سپند

✅گزارش سی و ششم قم گردی 🔹ابوالفضل قیامی ۹۵/۱۲/۹ 🔹گذری بر محلات و گذر محله های قم قسمت پنجم “محله اسحاقیه و باغ سپند” اسحاقیه کجاست و چرا بدین نام شهرت یافته است ؟ شاید کمتر کسی از قمی ها ، حتی میانسالان بدانند که این محله کجاست و چرایی این نامگذاری را هم […]

✅گزارش سی و ششم قم گردی

🔹ابوالفضل قیامی ۹۵/۱۲/۹

🔹گذری بر محلات و گذر محله های قم

قسمت پنجم “محله اسحاقیه و باغ سپند”
اسحاقیه کجاست و چرا بدین نام شهرت یافته است ؟
شاید کمتر کسی از قمی ها ، حتی میانسالان بدانند که این محله کجاست و چرایی این نامگذاری را هم باید بیشتر در متون تاریخی جستجو کرد .
اسحاقیه یکی از قدیمی ترین محلات و جزء ده محله قدیم قم تا قبل از دوران پهلوی است.
هم زمان با توسعه شرقی قم در اطراف رودخانه و حرم حضرت معصومه (س) در زمان قاجار، بویژه پس از انتقال دروازه ورودی قم از دروازه ری به دروازه پل علیخانی بر رودخانه، این محله شکل گرفته است. این انتقال در پی ساخت جاده جدید برای قم در زمان ناصراالدین شاه قاجار و به همت اتابک صورت گرفت.
محدوده این محل از دروازه خاکفرج و انتهای آن چاله خروس و باجک گفته می شده است. از نام های قدیم برای بخش های این محله؛گذر کولی خان ، بازار مسگرها، حمام چاله و کوچه جوی پاها، داخل محدوده این محله ذکر شده است.
ظاهرا دروازه خاکفرج، همان دروازه ای باشد که در انتهای پل علیخانی(علیخان سنقریی حاکم وقت قم ) یا میدان مطهری فعلی ساخته شده و قبل از احداث خیابان آذر ورودی بازار نیز محسوب می شده است.
با گذر از این دروازه و ورود به شهر، ابتدا مستقیم وارد بازار شده و به سمت بازار مسگرها ادامه داشته است. در سمت راست خیابان حضرتی بوده که از پشت مسجد امام حسن عسکری شروع و تا ورودی دارالشفا وحرم ادامه داشته در دو سوی این خیابان گاراژهای متعدد مسافربری بوده است.
ورودی فعلی بازار در چهار راه بازار بعدا احداث شده است. بازارمسگرهای فعلی درب ورودی آن داخل خیابان باجک است بخش قدیمی تر بازار است.(تابلوی میراث فرهنگی در ابتدای این بازار نصب است که به نام راسته بازار نو به شماره ۱۹۳۷ ثبت شده است.
امروز از صدای چکش مسگرها و های و هوی این بازار خبری نیست و حتی یک مسگری هم در بازار وجود ندارد و جای خود را به فروشندگی سایر ملزومات داده است. سقف سنتی بازار نیز در این بخش به دلیل احداث پاساژ حجت تخریب شده است. تنها یادگار این بخش مسجد مسگرها است که باز سازی شده و فقط نام و تابلوی آن همچنان پابرجا است.
(صنعت مسگری در قم تقریبا از بین رفته در حالی که در شهرهای اصفهان و کرمان هنوز این صنعت رایج و پررونق است. این موضوع از طرف سازمان صنایع دستی قم مغفول مانده که باید بدان توجه شود .
در مقایسه بافت قدیم این محله با وضعیت جدید می توان آثار این محله را در محدوده پل علیخانی به طرف چهار راه بازار سمت راست خیابان لواسانی تا محدوده اداره آگاهی قدیم(کوچه یکم لواسانی)، و مستقیم به طرف چهار راه بازار، چند سرای تجاری بازسازی شده به نام سرای رشیدزاده سرای علیشاهی، سوهانی عارفی، امامزاده شازده ناصر، پاساژ صفا و بعد از چهار راه به طرف خیابان باجک تا محدوده شهربانی و بیمارستان کامکار جستجو کرد. به دلیل احداث خیابان باجک بخش عمده این محله از بین رفته و به مکان های تجاری تبدیل شده است . بخشی از این محله بصورت کوچه باریک و کج ( شماره یک نوزده دی ) پشت دبیرستان دین و دانش هنوز باقی است. و بخشی نیز(کوچه شماره دوم نوزده دی) و مسجد رضوی و حسینه سادات نیز از بقایای این محله است. در این کوچه ها که عمدتا تبدیل به مکان های تجاری و عمدتا تجارت فرش تبدیل شده مواردی اندک از محله قدیم می توان جستجو کرد.

@qomgard👇🏽👇🏽

ورودی قم از پل علیخانی .سمت راست شازده ناصر سمت چپ مسجد امام و روبرو چهار راه بازار

در خصوص نام گذاری این محله دو احتمال وجودداشت :
یک :
اسحاقیه نام یکی از فرقه های غالی شیعه بوده که مورد طرد و نفی شیعه و سنی قرار گرفته است . رهبر این فرقه اسحاق بن محمد معروف به اسحاق احمر متوفی ۲۸۶ ق از اصحاب امام هادی ع و امام حسن عسکری ع بوده که در کتب روایی شیعه و سنی روایاتی از وی نقل شده است . اسحاق احمر یکی از کسانی است که بدروغ ادعای نیابت امام زمان کرده است.
در برخی منابع اسحاقیه صنفی از فرقه کیسانیه منسوب به اسحق بن عمر قید شده که باور به حلول ذات احدیت در وجود امام علی ع هستند
با جستجوی مختصر ارتباطی بین نام محله و نام این فرقه یافت نشد
دو :
در تحقیقی که اقای سید حسن فاطمی موحد انجام داده و در کانال بنیاد قم پژوهی نیز منتشر شده در خصوص انتساب مقبره شازده ناصر به ناصرالدین علی بن مهدی بن محمد بن حسین بن زید بن محمد بن احمد بن جعفر بن عبدالرحمان بن محمد بطحانی بن قاسم بن حسن بن زید بن امام حسن مجتبی‏(ع)‏ تردید شده و با استناد به کتاب عمده الطالب محل دفن این امامزاده را در بم می داند که در برخی نسخه ها به خطا قم نگاشته شده است
ایشان می نویسد:
“به نظر می‏رسد انتساب این بارگاه به احمد بن اسحاق ترجیح دارد. البته نه احمد بن اسحاق اشعری که وکیل امام حسن عسکری‏(ع) بود. حاج شیخ عباس قمی انتساب این قبر را به احمد بن اسحاق بن ابراهیم احتمال داده (منتهى الآمال، ج ۳، ص ۱۵۵۵ ـ ۱۵۵۶). همچنین نویسندۀ تربت پاکان بدون اظهار تردید، صاحب این مزار را احمد بن اسحاق بن ابراهیم دانسته است. (تربت پاکان، ج ۲، ص ۱۰۳) بنابراین ظاهرا نام و نسب واقعی امامزاده‌ای که به شاهزاده ناصر شهرت دارد چنین است: احمد ابوعلی بن اسحاق ابوعبداللَّه بن ابراهیم بن موسی بن ابراهیم بن امام موسی کاظم‏(ع)‏
در عصر حاج شیخ عباس قمی و شیخ محمد علی کچوئی قمی این مزار معروف به قبر احمد بن اسحاق بوده است. (ر.ک: منتهى الآمال، ج ۳، ص ۱۵۵۶ و انوار المشعشعیین، ج ۲، ص ۱۲۰)
متاسفانه در شجره نامه ای که در محل امامزاده نصب است به این تحقیق توجهی نشده است
بنابر این موضوع انتساب نام این محله به مقبره شازده ناصر محتمل تر است.

نمای بیرونی شازده ناصر