کاوشی در فرهنگ عامهٔ قم

کتاب مهم «کاوشی در فرهنگ عامهٔ قم» تألیف مصطفی خرسندی، در سال ۱۴٠۲ توسط انتشارات ادبیات منتشر شد.

فصل اول کتاب سه بخش دارد. در بخش اول از قم در دوره‌های مختلف تاریخی سخن گفته شده است. از زمان ورود آریایی‌ها در هزارهٔ سوم و چهارم پیش از میلاد به این سرزمین تا اکنون. بخش دوم دربارهٔ جغرافیای قم است. وجه تسمیهٔ این شهر، زمین‌شناسی و باستان‌شناسی‌اش، مکان‌ها و بناهای تاریخی‌اش و روند شکل‌گیری‌ شهر و محلّه‌هایش. در بخش سوم این فصل هم به پیشینهٔ مذهبی مردم قم پرداخته شده است.

فصل دوم کتاب به فرهنگ و بخصوص فرهنگ عامه و پس از آن به زبان و تنوع آن و مسائلی چون لهجه و گویش مردم این سامان پرداخته شده است. سپس از باورهای عامیانه، خرافات فردی و اجتماعی و ریشه‌های آن گفته است.

فصل سوم که بخش اعظم کتاب نیز هست به ضرب‌المثل‌ها، واژگان، اصطلاحات و کنایات و کاربرد آنها اختصاص دارد. این بخش جذاب‌ترین فصل کتاب است.

امروزه در بسیاری از مناطق دنیا به اهمیت ثبت و ضبط فولکلور پی‌برده‌اند و مراکزی برای تحقیق و پژوهش در باب فرهنگ و ادبیات عامه دایر کرده‌اند. با تدوین این کتاب ارزشمند گامی درخور در راه شناخت و حفظ و ثبت هویت فرهنگی و اجتماعی این اقلیم برداشته شده است و امیدوارم در جای‌جای سرزمین لونالون و رنگ‌به‌رنگ ایران چنین پژوهشی انجام شود.

شنیده‌ام که معرفی این کتاب ارزشمند در یکی از صفحات مجازی موجب آسیب دیدن آن شده است. تصمیم‌گیرانی که احتمالاً شناخت و اطلاعات دقیق دربارهٔ این نوع کتاب‌ها ندارند با دیدن بعضی مدخل‌ها به خطا افتاده‌اند و عجولانه حکم به توقیف داده‌اند. توقیف این کتاب جفاست، هم در حق پژوهشگری که برای به دست آوردن تک‌تک این اطلاعات عمر گذاشته و زحمت کشیده است و هم در حق ناشری تازه‌نفس که دارد خوب و درست پیش می‌رود و چنین تصمیمی لابد ناراحت و ناامیدش می‌کند. در زبان و فرهنگ کوچه‌بازاری همه شکل محتوی و لغت وجود دارد، وظیفهٔ محقق این است که امانتدارانه همین فرهنگ را ثبت کند و حق ندارد به هیچ بهانه‌ای بخشی از آن را حذف کند. امیدوارم به زودی خبرهای خوشی دربارهٔ رفع توقیف این کتاب بشنویم.

نگاهی به چند مدخل کتاب
▫️آدم نمونده: دربارهٔ کسی است که ناسازگاری می‌کند.
▫️بد بیرون: کسی که در مسافرت و گردش با رفتار خود باعث ناراحتی دیگران می‌شود.
▫️ترتَری: بی‌عرضه و دست‌وپاچلفتی.
▫️کور خودیشه، بینای مردم: یعنی عیب‌های خودش را نمی‌بیند و فقط به ضعف‌های دیگران توجه می‌کند.
▫️زوک‌زوک شدن: ذوق کردن.
▫️چش دروندن: خشم گرفتن بر دیگران، براق شدن.
▫️نگ‌نُگو: طعنه زننده.
▫️نیشینی: آدم لاغر و ضعیف.

مشخصات کتاب
کاوشی در فرهنگ عامهٔ قم به همراه فرهنگ ضرب‌المثل‌ها، کنایات و اصطلاحات، مصطفی خرسندی، انتشارات ادبیات، ۱۴٠۲.