گذری بر محلات و گذر محله های قم

ابوالفضل قیامی ✅گزارش سی و پنجم قم گردی قسمت چهارم “” باغ پنبه “” در قسمت سوم این گزارش بنا بود محله های بخش توسعه یافته قم شامل محله آستانه و باغ پنبه و اسحاقیه (پس از محله های اولیه توصیفی در قسمت دوم)گزارش شود که به دلیل محدودیت تلگرامی و طولانی شدن مطلب، فقط […]

ابوالفضل قیامی

✅گزارش سی و پنجم قم گردی
قسمت چهارم “” باغ پنبه “”

در قسمت سوم این گزارش بنا بود محله های بخش توسعه یافته قم شامل محله آستانه و باغ پنبه و اسحاقیه (پس از محله های اولیه توصیفی در قسمت دوم)گزارش شود که به دلیل محدودیت تلگرامی و طولانی شدن مطلب، فقط به توصیف محله آستانه پرداختیم.
در این قسمت به محله باغ پنبه و در گزارش بعد به محله اسحاقیه خواهیم پرداخت .
🔹محله و گذر باغ پنبه
باغ پنبه، محله ای با بناها و خانه هایی به یادگار از دوران سلجوقی، صفوی و قاجار که دست نه چندان مهربان توسعه شهری با احداث بلوار عمار یاسر( بعد از تقاطع خیابان آذر) آن را به دو نیم کرده است. بخش عمده آن را در سمت چپ(ک ۱۸) تا اتصال به خیابان باجک(ک ۱۱)و بخش دیگر آن را سمت راست(ک۱۵) تا رسیدن به مسجد جامع و همجنین دروازه ری تقسیم کرده است. بتازگی به مدد تکنولوژی ! با یک پل روگذر عابر، ارتباط این دو سوی مجددا برقرار شده است تا شاید همسایگان قدیمی فرصت دیدار مجدد بیابند
روزگاری نه چندان دور(حدود ۱۳۲۰) این محله و محله آلوچو(ک ۲۵ عمار یاسر) شمالی ترین محله قم بوده است؛ بگونه ای که بنا بر گفته برخی سالمندان در آن سال ها، خیابان باجک از محدوده بیمارستان کامکار به بعد باغ و زمین کشاورزی بوده است. ذکر محدوده این محل در کتب مربوط به قم(تاریخ قم – گنجینه دانشوران تربت پاکان، مدرسی – گنجینه آثار قم، فیض ) درج شده است.
یکی از محصولات عمده کشاورزی در قم بویژه در منطقه باغ شاه، کشت پنبه بوده که نام این محله گواه این مدعا است.
گذر باغ پنبه اصلی ترین و اصیل ترین شاخص این محله است. یادگاری از دوران سلجوقی – صفوی . گرچه گذر زمان و بی مهری همسایگان، زخم هایی بر تنش وارد کرده اما با ثبت میراث فرهنگی(۴۷۷۲) همچنان سایه خویش را بر سر کسبه زیر گذر و رهروان پیاده گسترده است. تنها نانوایی سنگک محل، همجنان در سایه این گذر، با نان داغ سنتی میزبان اهالی محل است.
تکیه باغ پنبه نیز از جمله تکایای پر رونق قم، از دوران قاجار است که مشعل چند طبقه آن برای ایام عزاداری شاخصه این تکیه بوده است.
همچنین مسجد فاطمیون و هیات فاطمیون نیز بخشی از هویت محله باغ پنبه است .
تنها یادگار از گذشته این مسچد، دیواری است که همچنان بار سازه های فلزی بر فراز کوچه را بر دوش می کشد. این سازه در ایام محرم جهت نصب چادر تکیه بر فراز معبر بنا شده است@ qomgard
در این محله خانه های بزرگ و تاریخی وجود داشته که چند تایی از جمله خانه یزدان پناه(ابتدا به موزه صنایع دستی و هم اکنون به یک رستوران سنتی تبدیل شده است) و خانه لاجوردی و خانه طباطبایی به همت میراث فرهنگی و بخش خصوصی مرمت و سرپا نگه داشته شده است.
در منابع قدیم محدوده این محله را از چاله خروس(خیابان باجک روبروی مخابرات) تا باغ شاه (خالصه )(حد فاصل ک ۱۳ تا ۲۵ عمار یاسر) مجاور مسجد حامع نوشته اند.
باغ شاه در طرح گسترش ۵۵ متری عمار یاسر از بین رفته است. فقط قسمتی از آن(ک ۱۵ عمار یاسر به طرف مسجد جمعه) در ضلع شرقی خیابان باقی مانده است.
از کوچه ۱۳ عمار یاسر که وارد شوی هنوز تعدادی از خانه های قدیمی و کوچه های تنگ با سنگ فرش آحری حضور حود را همچنان اصرار دارند.
بقعه بابا مسافر با مقبره و گنبد کوچک و معماری خاص آن، در ابتدای این کوچه قرار دارد .محوطه حیاط این بقعه در ساختمان های مجاور و تعریض کوچه، بلعیده شده و فقط یک فضای کمتر از ده متر مربع از آن باقی مانده است.
درب بقعه غالبا بسته است و از پشت شیشه می توان مقبره را مشاهده و بر بابا مسافر قرایت فاتحه کرد.
از بلوارعمار یاسر ک ۱۸ که وارد شوی ابتدا به گذر باغ پنبه و سپس مسجد فاطمیه می رسید. در انتها کوچه پهن باریک شده و با گذر از کنار خانه تاریخی یزدان پناه وارد باجک ک ۱۱ می شوید.
چال خروس (باجک ۳) و کوچه نو آخرین محله ای است که در باغ پنبه یا منتهی الیه شرقی قم قدیم شکل می گیرد.
بنا بر فرموده قم پژوه گرامی آقای سید محسن محسنی، قرار است مجموعه ای با عنوان ” تاریخچه محله باغ پنبه قم ” به همت آقای سید حسن لاجوردی منتشر شود. همچنین استاد ابوالحسن گرامی از اساتید تاریخ و قم پژوه نیز مجموعه ای از گزارشات در خصوص محلات قم از جمله باغ پنبه در دست انتشار دارند.
در صورت انتشار هر یک از این مجموعه ها گزارش آن در قم گردی منتشر می شود.