✅ روستای قلعه چم و زبان لکی

استاد ایرج افشار درسال‌های نخستین انتشار مجله آینده به معرفی یکی از سفرنامه‌های اروپاییان پرداخت که در آن یادی از لهجه یا گویشی گویا در آذربایجان شده بود. مرحوم افشار از خوانندگان درخواست کمک برای شناسایی این گویش کرده بود. بنده که چند کلمه از این گویش را می‌دانستم متوجه شدم که گویش «لکی» است. به دلیل کاهلی چیزی اظهار نکردم. چند تن از خوانندگان حدس‌هایی زدند. یکی دو تن که با آن گویش آشنا بودند اظهار داشتند «لکی» است. غرض آن‌که پژوهشگران خارجی به چنین موضوعاتی اهمیت می‌دهند و ما به طریق اولی باید اینگونه باشیم. ضبط حتی یک کلمه که ممکن است در آینده نابود شود واجد اهمیت است.
در یادداشت پیشین یادی از روستای قلعه کردم. در دفترم در سال‌های نخستین دهه۶۰ مطلبی در بارۀ این روستا نوشته‌ام. به امید آن‌که شاید جایی به کار آید و در جهت تکمیل نوشته قبل می‌آورم:
«قلعه چم دهی بر کنارۀ جادۀ قم اصفهان قدیم است.در حدود دویست خانوار و اکثر خوش نشین‌اند؛ کسانی‌که به غیر از خانه چیز دیگری ندارند. گویش آنها لکی است. عده‌ای به نام صادقی و رضایی نیز در این ده زندگی و به فارسی تکلم می‌کنند و معروف به «آب و ملک‌دار»اند. دیگر دهاتی که به گویش لکی صحبت می‌کنند: نیزار، حاجی‌آباد نیزار، دودِهک، حَصارسرخ، زندآباد(داخل شهر شده)،حاجی آباد لکها، قلعه نو، نَوارُون، مؤمن آباد. البته این فهرست نیاز به اصلاح و تکمیل دارد.
چند واژه از گویش لکی:
مال: خانه
کاکا: بابا
بِرا: برادر
خواَش: خواهر
کُر: پسر
دِیت: دختر
تُر: دنبال، برو به تُرِّش: برو به دنبالش
روژه – روژک: روزه
بورا بیچیمن مال: بیا برویم به خانه
جناب حمید ایزدپناه «واژه نامه لکی» در لرستان را گردآورده است. چندتن دیگر هم در این باره پژوهش کرده‌اند. در پاره‌ای از روستاهای قم و استان مرکزی نیز به این گویش صحبت می‌کنند و زمینۀ بسیار خوبی برای پژوهشگران ادبی و زبانشناسی است. به یاد دارم نشریه‌ای در حاج آباد لکها یا آقا منتشر می‌شد و قسمتی به واژه‌های لکی اختصاص داشت و چه خوب کاری بود. اگر در میان اوراقم بیابم آن را نشر می‌کنم.
همچنین حدود یک صد واژه و اصطلاح لکی از زبان همکارم آقای زند(گویشور لکی) گردآوری کرده‌ام که در آینده آن را در اختیار می‌گذارم. شایسته و بایسته است صدا و سیمای دو استان قم و مرکزی با تهیه برنامه‌هایی به زبان لکی نگذارند این دو گویش در مناطق‌شان بمیرد. تنوع گویش‌ها در یک ناحیه و سرزمین از جذابیت‌های آنها به شمار می‌رود. نگذاریم این جذابیت‌ها از بین برود؛ خاصه که گویش لکی از دسته زبان‌ها و گویش‌های ایرانی به شمار می‌شود.

#سیدمحسن_محسنی