✅ سندی قاجاری مربوط به گله داران قمی از اهالی روستای «فردو»

سیدمحسن_محسنی
به مناسبت برگزاری کنگره معماری و شهرسازی و موضوع جلسه سه‌شنبه ۲۳/۹/۹۵ بنیاد قم‌پژوهی تصویر سندی قاجاری مربوط به گله‌داران قمی از اهالی روستای فردو برای نخستین بار منتشر می‌شود. یکی از مباحث کنگره، «ایل‌راه‌ها» و «مال‌راه»های گله‌داران است. سند مربوط به زمان اعتضاد الدوله حاکم مشهور قم در زمان ناصرالدین شاه است که حسب آن ۲۱ راس گوسفند را از دو سر گله ماموران حاکم گویا به بهانه مأذون نبودن صاحبان آنها در چرای گوسفندان در مراتع روستای مشهور «فردو» و ظاهرا به عنوان جریمه برده‌اند. ولی اهالی روستا اعلام کرده‌اند که گله‌ها در مزرعه یاقش(یعنی زمین آیش کشاورزی در گویش قمی که برای تقویت زمین استراحت داده می‌شود تا بار دیگر بتوان در آن کشت کرد) بوده‌اند و رضایت دارند که در مرتع آنان چرا کند. اینک متن سند:
«مخفی و مستور نماند بر تمام اهالی دارالایمان قم از وضیع و شریف و اهالی قرای و بلوکات قم که دو سر گله از عالی حضرتان حاجی شیخ آقا جان و آقا شیخ محمد تقی و عالیجاه نائب فرج الله دستجردی به اذن رعایا و مالکین قریه فردو آمده‌اند در صحرا و مرتع قریه مزبور چرا می‌کردند و تمام زارعین و مالکین رضا بودیم. بیست و یک رأس گوسفند از این دو سر گله مأمورین حضرت اجل اقای اعتضادالدوله مد ظلله برده‌اند و حال آنکه گله در مزرعه و «یاقش شهر» که ملک مزروعی حاجی محمد ابراهیم فردویی می‌باشد بوده و اهل فردو کمال رضایت را داشتند که این دو سر گله در مرتع [مرتعی؟] چرا کنند و یک نفر از قریه فردو نبوده و نیست که میل بر ضرر صاحبان گله داشته باشند. این کلمه محض اطلاع قلمی شد. و السلام ۱۳۱۵»
این سند نشان دهنده درگیری همیشگی گله داران با حکام و دیگران است که تا روزگار ما هم ادامه داشته است. اصل سند در مجموعه شخصی اینجانب محفوظ است.

✅ واژه‌نامه گله‌داران قمی
ترکیب بالا عنوان رساله‌ای است که نگارنده از دوران نوجوانی واژها و اصطلاحات آن را از زبان پدرم و مرحومان عموهایم و اقوامم از جمله مرحوم حاج سیدحسین محسنی که سه سال پیش در راه مشهد به اتفاق خانواده در اثر حادثه تصادف به دیار باقی شتافت و چوپان‌ها و کشاورزان و چوبدارها و قمی‌هایی که فراوان به مغازه پدر و عموهایم رفت و آمد داشتند، در زمانی طولانی گردآوری کردم. علی‌رغم اشتیاق بسیاری از علاقه‌مندان که از این کار اطلاع دارند، به دلیل وسواس بنده هنوز منتشر نشده است. عجالتا تصویر برگی از آن را به مناسبت جلسه این هفته بنیاد قم‌پژوهی با موضوع «مال‌راه‌ها و ایل‌راه‌های گله‌داران قمی» تقدیم می‌کنم.