✅ قرچگایخان ظرفیتی برای ایجاد پیوندمعنوی قم باایروان(ارمنستان)

#سیدمحسن_محسنی

در یادداشت‌های پیشین به جستجوی نگارنده برای پیدا کردن زمینه‌های پیوند قم با دیگر شهرها و کشورها اشاره شد. در جلسه مقدماتی در شهرداری در خصوص دیدار دانشمندان ایتالیایی که خود زمینه ای محسوب می شود و جلسه دیروز بنیاد قم‌پژوهی نیز متذکر این امر شد. بی تردید هر چه این زمینه ها شناخته و تقویت شود، روح تعاون و همکاری میان اطراف قضیه بیشتر می‌شود و طبعا بسترهای فتنه و نزاع که ما اینک با نمونه هایی از آن در منطقه روبه‌روایم از بین می‌رود. اینک نمونه‌ای از این ظرفیت‌ها:
قرچگایخان یا قرچقایخان[شخصی] مسیحی و ایروانی بوده و در ۱۳۴ ق در گذشته است. او را در کودکی به اسیری گرفته بودند و سرانجام غلام خاصۀ شریفه[شاه عباس]شده بود و پس از آن به منصب قیجاقی‌گری و میر توپخانه و سردار تفنگچی و سردار سپاه و والی و خان و سپهسالار لشکر و امیرالامراء آذربایجان و حاکم مشهد رسیده بوده است. نام و سرگذشت او در همۀ کتاب‌های تاریخ این عهد آمده است.
دو فرزند او منوچهرخان و علی‌قلی‌ خان هر دو از اهل فضل و کمال و صاحب مآثر و آثار بوده‌اند. منوچهر خان که فرزند بزرگ‌تر قرچقای خان و مدتی والی کمشهد و خبوشان و درود بود، از ملا محمدتقی مجلسی اجازۀ روایت داشته است. علی‌قلی خان فرزند کوچک‌تر قرچقای خان‌زادۀ ۱۰۲۰ و زنده تا ۱۰۹۷ از قدماء شاگردان محقق آقا حسین خوانساری و ملا شمسا گیلانی و ملا رجب‌علی تبریزی و مدتی متولی قم بوده و نوشته‌های فلسفی و عرفانی متعددی [به دو زبان فارسی و عربی] از او در دست است؛ از جمله: احیاء حکمت، ایمان و کفر، خزائن جواهر القران، زبور العارفین و براق العاشقین، شرح اثولوجیا، شوق‌نامه عباسی در شرح ابیاتی از مثنوی، رساله فی الصلوات، رساله فی العلم، فرقان الرأیین و بنیان حکمتین، کمال محمدی، منطق، مزامیر العاشقین فی زبده زبور العارفین، فرقان الرأیین و بنیان الحکمتین، نفس انسان.
مهدی‌قلی خان فرزندفرزند علی‌قلی خان مردی دانشمند بوده و شعر نیز می‌سروده و «صفا» تخلص می‌نموده است. او کتاب بزرگی به نام «سماءالاسماء» در لغت عربی به فارسی به نام شاه سلطان حسین نگاشته که مفصل و نظیر دائره المعارف است. نسخه‌ای از آن در کتابخانه ملک دیده شده است.
اما اثر مهم دیگر او که تا روزگار ما پاییده و در مرئی و منظر مردمان شهر قرار دارد، ساخت مدرسه و گذر خان است. به روایت یکی از دانشمندان: مدرسه خان را در قم در ع۱/۱۱۲۳ساخته بوده است و نسخۀ جواهر القرآن آستانه قم را وقف کرده و تولیت آن را به حیدرقلی بیک پسر خود داده بوده است و خط و مهر او بر این نسخه هست.
احفاد او نیز از دانشمندان به شمار بوده‌اند. بدین ترتیب از احفادِ نیایی مسیحی و ارمنی تبار که خود منشأ اثرات بسیار بوده است، آثار ارزشمندی در کشور و به‌خصوص در قم با زمانده است. به‌حق و به‌جا است اولیای مذهبی – فرهنگی قم و طبعا کشور ضمن تصحیح و نشر آثار این خاندان تأثیرگذار، به منظور شناخت بیشتر و معرفی آنان همایشی درخور برگذار کنند و از ظرفیت مزبور در تقویت روابط و حسن تعاون نهایت استفاده بشود. بدیهی است یکی از اقدامات که هزینه چندانی ندارد می‌تواند بررسی موضوع خواهر خواندگی قم و ایروان باشد. تا چه قبول افتد و چه در نظر آید.
منابع(با تلفیق و بهره‌گیری به عین الفاظ و با مقداری جرح و تعدیل):
۱٫ تربت پاکان، مدرسی طباطبایی، مهر قم، ۱۳۵۵، جلد ۲، ص ۲۳۵-۲۴۱٫
۲٫ حدیث عشق(دانش‌پژوه در قلمرو جستارهای نسخه‌های خطی)، به کوشش نادر مطلبی کاشانی، کتابخانه مجلس، ۱۳۸۱، ص ۳۵۹-۳۷۰٫