✅ گردشگری تاریخی در شهر قم

سوسن_بیات

استان قم از مناطق جهانگردی زیارتی و مذهبی مهم ایران است و یكی از قطب‌های بزرگ توسعه توریسم مذهبی كشور به شمار می‌رود. به جز آستان مقدس حضرت معصومه (س)، امامزادگان زیادی در شهر و اطراف آن وجود دارند که شماری از زايران به ويژه شيعيان پاکستانی و هندی و ساکنان کشورهای حاشيه‌ی خليج فارس به زيارت آنها نيز می‌روند. اما توجه به این نکته ضروری است که با اینکه در استان قم بیش از ۳۱۷ مورد تاریخی و مذهبی به ثبت رسیده است، اما قم بیش از هر چیز دیگر به لحاظ جهانگردی مذهبی دارای پتانسیل و جایگاه است. تعداد زیادی از گردشگران از این واقعیت اطلاع چندانی ندارند که سرگذشت تاريخی شهر قم به دوران پيش از اسلام و پس از آن باز می‌گردد.
در اسناد و متون تاریخی زیادی از قم صحبت شده است و روایات گوناگونی من باب گذشته‌ی تاریخی قم موجود است. حتی بر اساس داستان‌های اساطیری نیز قدمت قم به پیش از اسلام می‌رسد. در مطالعات باستان‌شناختی نیز مشاهده می‌شود که فلات مرکزی ایران بر اساس کاوش‌های علمی باستان‌شناسی در بزرگ‌ترین ومهم‌ترین محوطه‌ی باستانی واقع در محدوده‌ی شهر قم یعنی محوطه‌ی باستانی قلی درویش در برهه‌ی زمانی (۵۰۰۰ قبل از میلاد تا ۱۰۰۰ قبل از میلاد) منحصر به فرد است. در گمانه‌های تعیین حریم محوطه، آثار و شواهدی دال بر وجود استقرارهای دوره‌ی فلات قدیم B (هزاره‌ی پنجم ق.م) عصر آهن II,III (حدود ۱۰۰۰ تا ۷۵۰ ق.م) دوره‌ی تاریخی به ویژه ساسانی و استقرارهای اسلامی (به خصوص سده‌های اولیه‌ی اسلامی، دوره‌ی سلجوقی و ایلخانی و قاجار) در این محوطه بدست آمده است. (سرلک، ۱۳۸۹، ۲۶)
اما نکته جالب‌توجه این است که علاوه بر گردشگران، حتی ساکنین جوان شهر نیز بسیاری از این آثار را نمی‌شناسند و این مساله خود موجب شده که تعداد زیادی از این آثار و اماکن و همینطور محلاتی که در آنها واقع شده‌اند، در وضعیت نامطلوبی به سر برند و یا در معرض نابودی و تخریب قرار گیرند. ارزشمندی این آثار بر هیچ کسی پوشیده نیست؛ چرا که به نقل از تیبالدز در کتاب شهرسازی شهروندگرا در مکان‌هایی که همه‌ی ساختمان‌های قدیمی از بین بروند، مردم احساس ناامنی می‌کنند؛ چرا که رشته‌ی اتصال آنها به گذشته و به نوعی به یکدیگر برای همیشه از هم گسیخته می‌شود. (تیبالدز، ۱۳۸۷) در صورتی که گردشگرى به عنوان‌ يك‌ فعاليت پايه مى‌تواند علاوه بر مدد رساندن به حفظ هویت و تاریخ گذشته و توجه به آثار ارزشمند،‌ بهبود‌ سطح كيفيت زندگى ساكنان محلى را نیز فراهم آورد.گردشگری پدیده‌ای در حال رشد است و می‌تواند رکن مهمی در ورود سرمایه به یک منطقه باشد.
امروزه این صنعت یکی از بزرگترین منابع پیشرفت اقتصاد و ایجاد اشتغال است که رشد سریع آن تغییرات اجتماعی، اقتصادي و محیطی فراوانی را به دنبال دارد. این صنعت با ویژگی‌هاي خاص خود، صنعتی پویا با آینده اي روشن تلقی می‌شود. (پورمحمدي، ۱۳۹۰)
توسعه گردشگری موجب تعاملات مختلف و متنوع گردشگران و جامعه میزبان می‌شود و ورود سرمایه را به همراه دارد. بنابراین از منابع مهم درآمدزایی در یک سرزمین به شمار می‌رود. به طوری که جذب گردشگران خارجی به رقابتی فزاینده در بین نهادهای درگیر در صنعت گردشگري تبدیل شده است؛ زیرا این صنعت، نه تنها در پیشبرد اقتصاد ملی و درآمدهای ارزی نقش دارد، بلکه صنعتی پاکیزه و عاملی موثر در تعامل فرهنگ‌ها و گفتگوی تمدن‌ها است. بنابراین صنعت جهانگردي و توریسم، دو هدف عمده را دنبال می کند: تولید درآمد اقتصادی و اشاعه فرهنگ ملی و دینی. (پورمحمدي،۱۳۹۰)
توریسم دارای اشکال مختلف و انواع گوناگونی است که بسته به شرایط محیطی، متفاوت است. شرایط مذهبی، طبیعی، تاریخی. استان قم به واسطه وجود بارگاه منور حضرت فاطمه معصومه (س)، مسجد مقدس جمكران، حوزه های علمیه، دفاتر مراجع عظام تقلید و علمای شیعه، جاذبه‌های تاریخی و گردشگری، اماكن و بقاع متبركه و مراكز علمی و فرهنگی از ظرفیت بالایی به منظور توسعه گردشگری مذهبی برخوردار است؛ به طوری که هر ساله پذیرای خیل عظیمی از زوار و عاشقان اهل بیت بوده و می‌تواند در کنار مشهد یکی از مهم‌ترین قطب‌های گردشگری زیارتی ایران باشد.
در واقع قم شهری است که در هر شرایطی گردشگر مذهبی خود را دارد؛ همچنین بدلیل موقعیت استراتژیک خود در بین استان‌های دیگر، محل عبور و مرور است، لذا نیازمند هزینه‌ی زیادی جهت تبلیغات برای جذب گردشگر و بازدیدکننده نیست. بلکه لازم است تبلیغات خود را در راستای معرفی شهر علاوه بر قطب مذهبی کشور به‌عنوان منبع غنی جاذبه‌های تاریخی و طبیعی تقویت کند؛ چرا که به دلیل عدم اتخاذ سیاست‌های موثر در این زمینه، هنوز نتوانسته است در این بخش به سهم مناسب خود در بازار گردشگری ایران دست پیدا کند و این امر موجب شده است تا بسیاری از معضلات اقتصادی و اجتماعی شهر که می‌تواند با توسعه گردشگری تاریخی مرتفع گردد، همچنان پابرجا بماند.

از جمله معضلات، عدم رسیدگی به بافت‌های قدیمی شهر است که گاهی این محیط‌ها به مخروبه‌هایی مبدل می‌شوند که هم در فضای شهری آسیب بصری خواهند داشت و هم ممکن است محل انباشت زباله گردند و گاهی مکان‌های انجام بزه در شهر خواهند بود و به همین دلیل در بیشتر مواقع موجبات نارضایتی ساکنین را فراهم می‌آورند. از این رو توجه به گردشگری تاریخی در شهر و باز شدن پای گردشگران به بافت‌های تاریخی، در ساده‌ترین حالت باعث رونق بخشیدن (مخصوصا به لحاظ اقتصادی) به این قسمت از شهر می‌شود و همچنین به هویت شهروندان و تشخص شهر که ریشه در گذشته دارد، کمک خواهد کرد.
منابع:
۱٫ پورمحمدي، دانیال،«صنعت گردشگري در خدمت توسعه اقتصاد کشور»،۱۳۹۰(پایگاه اینترنتی www.lostring.ir)
۲٫ تیبالدز، فرانسیس، محمد احمدی‌نژاد، شهرسازی شهروندگرا، تهران: خاک، ۱۳۸۷٫
۳٫ سرلک، سیامک، فرهنگ هفت‌هزارساله شهر قم: کاوش‌های باستان‌شناختی محوطه قلی درویش جمکران. قم: نقش، ۱۳۸۹، ص۲۶٫