✅ گزارش اجمالی از همایش شهرسازی و معماری در قم با حضور پرفسور اسپالا

#سیدمحسن_محسنی

دیروز یک شنبه ۱۱/۷/۱۳۹۵ همایشی با موضوع فوق و با حضور پرفسور اپسالا و دستیارشان دکتر ارالدو(دانشمندان ایتالیایی) در سالن رضوان شهرداری قم برقرار شد. حامی معنوی این فضای علمی حجت‌الاسلام دکتر محمد مسجد جامعی سفیر پیشین ایران در واتیکان و مراکش است. حضرت مسجد جامعی نظریه‌پرداز در امور و روابط خارجی‌اند و در این زمینه‌ها پژوهش‌های ژرف کرده‌اند. برادر ایشان دکتر احمد مسجد جامعی عضو شورای شهر تهران مجدانه در پی حفظ بازمانده هویت طبیعی – تاریخی بزرگ‌ترین شهر کشور است. هردو برادر به دور از هیجان‌های زودگذر، جریانی علمی – فرهنگی مثبتی را ایجاد کرده‌‌اند که با استقبال جامعه علمی روبه‌رو گشته و بی‌تردید آثار نیک آن مانا و دیرپا است.
در ابتدا میزبان جناب عابدی مدیر کل روابط عمومی و بین‌الملل شهردای به حضار خوش آمد گفت. او در آغاز سخن و در میان برنامه با توجه به عدم حضور مدیران کل مدعو و عدم پوشش جلسه از سوی صدا و سیمای قم چند بار به مظلومیت علم و دانش اشاره کرد و انصافا گله به‌جایی بود. جناب مهندس جانقربان معاون شهرسازی و معماری شهرداری سخنران بعدی بود که به لزوم توجه به معماری اسلامی – ایرانی وطرح‌های در دست اقدام پرداخت.
در ادامه دکتر موسوی استاد دانشگاه عنان سخن را به دست گرفت. پاره‌ای از محورهای سخنان ایشان: تبادل فکری و تجربی در کشور نهادینه نیست. اتاق فکر نداریم. در گذشته، خانه محل آسایش بود حالا تبدیل به خوابگاه شده است. معماری کنونی استهزا است. میان سنت و مدرنیته گسست وجود دارد. انسان‌شناسی ضرورت دارد. معماری مدرن و پست مدرن به درد ما نمی خورد. باید بافت سنتی و مدرن تفکیک شود. در باره قم هم این نکات را گفتند: منوریل به درد ما نمی‌خورد. رودخانه قم را از بین بردیم و زیبایی را از آن گرفتیم. جنبه مذهبی و بین‌المللی قم بیش ار اصفهان است. مهاجرت به قم گسترده است. در گذشته ساختمان‌ها در قم بر خلاف حالا مشرف نداشت. گسترش حرم مطهر به شکل کنونی و وضعیت مسجد جمکران – از حیث ساخت و معماری – اشکال دارد. شکل آپارتمان سازی و شهرسازی در پردیسان در غرب منسوخ شده است.
سپس پرفسور اسپالا – که دخترشان نیز از معماران برجسته ایتالیایی است – و ظاهرشان نیز از دلسوزی و نگرانی از ویرانی میراث‌های تاریخی و تمدنی – فارغ از تعلق به کدام کشور – حکایت داشت، چنین گفتند: باید برای حل مشکلات شهر قم از حیث شهرسازی و اقتصادی و اجتماعی راه عملی پیدا کرد و این‌که این راه حل صرفا پاسخی به معماری و شهرسازی نباشد(منظور همه جانبه‌نگر باشد). همچنین او به لزوم تحقیق و برنامه‌ریزی جامع برای سرزمین تاکید کرد و این‌که این تحقیق چه نتایجی در پی دارد. طرح جامع، اولین هدفش حفظ و صیانت از معماری شهر باشد. بافت اصیل قم باید شناسایی شود و تحقیر نشود. حفظ سرزمین و طبیعت مهم است و باغات نمادها و پیام‌های معنوی بسیار دارد. سازگار کردن بخش قدیمی و جدید با معیارهای مصرف‌گرایانه مدرن و پست مدرن نباشد. منزل انسان نباید خوابگاه باشد. ایشان در ادامه افزود: حرم مطهر از دور دیده نمی‌شود و شهر پر از آثار است و چرا قم گاردن سیتی(باغ – شهر) نیست. ساخت و سازها نباید مانع دید شود. این آثار بیت‌المال است و همه باید آن را از خود بدانند. آموزش برای حفظ میراث فرهنگی – طبیعی انجام شود. توقع من این است که بر مسائل قم نظم حاکم باشد و مردم و مسئولان در این مسائل درست عمل کنند.
یکی از حضار به نماهای به اصطلاح رومی که در شهر رواج یافته است و هزینه‌های گزافی که در اینگونه امور می‌شود، اشکال کرد. پرفسور اپسالا گفت: تناسب میان اشکال و سازه‌ها از خصایص معماری رومی است و این نماها در قم رومی محسوب نمی شوند. جناب امیدواریان – دانش آموخته معماری حاضر در جلسه – گفتند: نیازها متفاوت است و مردم چه کار کنند و فرهنگ سازی به عهده کیست؟ در قم نباید صرفا به آثار مرکزی توجه شود.
در ادامه مهندس خاکی مدیر کل سازمان بهسازی و زیباسازی اطراف حرم مطهر سخن گفتند. وی که شخصی فرانگر و از خانواده‌های قمی‌تبارند اظهار داشتند:در بعد کلان مظلوم‌ترین قشر معماران و شهر سازان‌اند. ما الآن نمی‌دانیم چه کار کنیم. معماری و شهر سازی لباس جامعه است. بعضی جریان‌های سیاسی اقشار مردم را از هم جدا کرده است. همچنین ایشان پرسشی اساسی مطرح کردند: نحوه عمل رم/ایتالیا در خصوص موارد مشابه و مرمت آثار تاریخی و صدور پروانه های ساختمانی چگونه است و سمن‌ها(NGO) چه کار می‌کنند؟ در پایان نیز حضرت مسجد جامعی ضمن تاکید بر مطالب طرح شده در جلسه، رسیدن به نتیجه مطلوب را منوط به پیگیری و تشکیل جلسات علمی دانستند.

طبق قراری که نمایندگی محترم دفتر وزارت خارجه در قم با این‌جانب و صدا و سیمای مرکز قم گذاشته بودند در بافت قدیمی میدان کهنه حاضر شدم که در عصر دیروز ۱۲/۷/۱۳۹۵ به همراه میهمانان ایتالیایی از محل بازدید شود. به علت کویرنوردی میهمانان که یکی از میزبانان ایرانی ترتیب داده بود، پرفسور اسپالاو همکارش دکتر ارالدو با تاخیر به محل رسیدند که موجب گله گروه اعزامی صدا و سیما شد.
هنوز بازدید را آغاز نکرده بودیم که کارمند یکی از سازمان‌ها تماس گرفت و اصرار داشت میهمانان برای بازدید از خانه‌ای قدیمی هر چه سریع‌تر بدان‌جا بروند. این ناهماهنگی در منظر دو میهمان خارجی تاسف‌بار بود. به هر حال میهمانان فقط توانستند از بازار کهنه بازدیدی شتابانه بکنند. جناب اسپالا ضمن فیلمبرداری با شوق از بافت کهن و مغازه‌ها و طاق‌های قوسی و گنبدی، با دقت به برخی از درهای چوبی می‌نگریستند. پرفسور اسپالا از حرکت خودرو و وسایل موتوری پر تعداد در متن بازار، که الحق آزاردهنده و گوش‌خراش و آسیب‌رسان بود، و تخریب آن‌جا و عدم اهتمام جدی در ترمیم متاسف شدند و اظهار داشتند: قدرتی دولتی و موثر باید جلوی این آسیب‌ها را بگیرد؛ زیرا مردم در این زمینه کاری نمی‌توانند بکنند. ایشان اضافه کردند: این موارد را در ایتالیا انعکاس خواهند داد.(نقل به مفهوم بر اساس ترجمه مترجم)
در پایان بازدید ناقص، موجبات تاسف و ناخشنودی از هر حیث فراهم آمد، ولی مقصود – بازدید درست و تمام بافت و جز آن و نتیجه‌گیری – به دست نیامد. سپس میهمانان با اصرار فراوان دعوت کنندگان ثانوی به شتاب هرچه تمام‌تر برای دیدن خانه قدیمی(خانه لاجوردی‌زاده در باغ پنبه) که هنوز مرمت نشده بود، بدان‌جا منقل شدند.
در خصوص بازارکهنه گفتنی است:
۱٫ چند سال پیش به پیشنهاد بنده جناب صادق اشکوری مدیر مجمع ذخایر اسلامی از قسمت‌های ابتدایی بازار که هر لحظه در حال تغییر است فیلمبرداری و با عده‌ای از کسبه مصاحبه کردند. امیدوارم حفظ شده باشد.
۲٫ همچنین به پیشنهاد بنده حدود دو سال پیش همکار گرامی جناب عباس مبارکیان – پژوهشگر تاریخ حقوق در ایران – از قسمت‌های انتهایی بازار عکسبرداری کردند. قسمت‌هایی که اخیرا درهای چوبی آن را برداشته‌اند و به جای آنها در آهنی گذاشته‌اند.
۳٫ با خواهش نگارنده جناب روح الله مهپور از همکاران دلسوز صدا و سیمای مرکز قم در برنامه «به کسی برنخوره» گزارشی از بازار و میدان کهنه تهیه فرمودند. جزاکم الله خیرا
۴٫ به درخواست بنده جناب محمدعلی استادعلی دوست و همکار گرامی و پژوهشگر معماری به طور مفصل از آن‌جا تصویر برداری کردند.
هذا بضاعتنا و الباقی الیکم.