💠 گنبد نمکی کوه نمک قم یکی از زیباترین گنبد متقارن جهان

💠 گنبد نمکی کوه نمک قم یکی از زیباترین گنبد متقارن جهان (۱)

✍️ حسین صادقی

استان قم با در اختیار داشتن چندین عارضه طبیعی از جاذبه‎های طبیعی با‌ارزشی برخوردار است. این استان، دریاچه‎ نمک، حوض سلطان و بخشی از پارک ملی کویر به همراه گنبدهای نمکی خاص را در اختیار دارد که از مهم‌ترین جاذبه‎های طبیعی و توریستی منطقه به شمار می‌آید. گنبد نمکی به عنوان یکی از پدیده‎های گردشگری زمین‌شناسی تکتونیکی زمین از نمونه‎های این جاذبه‎ها است. این گنبد دیدنی تکتونیکی – رسوبی در مختصات جغرافیایی ۵۰ درجه و ۴۰ دقیقه طول خاوری و ۳۴ درجه و ۴۵ دقیقه عرض شمالی و در فاصله ۲۵ کیلومتری شمال باختری شهر قم، در مسیر دامشهر، مسیر جاده قم – جعفر آباد واقع شده است. گنبد نمکی از نوع گنبدهای نمکی منفرد بوده و مساحتی در حدود ۹ کیلومتر مربع را بر روی سطح زمین پوشش می‎دهد. گنبد نمکی قم جزء حوضه‎های رسوبی منفصل از هم است که در جنوب کمر بند البرز که در طول هزار کیلومتر از غرب دریای خزر تا جنوب مشهد پراکنده‌اند. ناحیه مورد نظر از دیدگاه زمین‌شناسی ساختاری در «زون» ایران مرکزی جای گرفته است. این پدیده رسوبی به تکتونیکی بر روی محور تاقدیس البرز قرار دارد و سن آن را می‎توان با توجه به قطع نمودن واحدهای میوسن سازند قرمز بالایی (URF) به الیگو میوسن نسبت داد. این گنبد علاوه بر ارزش گردشگری از جاذبه‎های علمی نیز برخوردار است. این جاذبه تکتونیکی حالت تقریباً گنبدی داشته و نهشته‎های اطراف را که مجموعه‎ای از مارن، شیل و ماسه سنگ سازند قرمز بالایی (URF) به سن میوسن را قطع نموده و به سطح زمین به ارتفاع ۱۲۳۵ متر ظاهر گردیده است. لایه‎های نمک در آن به رنگ‌های مختلفی مثل سفید، کرم قهوه‌ای، بنفش و قرمز است. جنس باطله روی نمک شامل مارن قرمز، لایه‎های گچ و نمک مارن‌دار می‌باشد که خرد شده بوده و چشم‌انداز سرخ رنگی را به گنبد داده است. نمکزارهای موجود به صورت کفه نمکی اطراف گنبد را احاطه کرده و در مسیرهای منتهی به گنبد نمکی می‎توان اشکال چند ضلعی (پلی گون) ایجاد شده توسط نمک را مشاهده کرد. این گنبد با مقطع تقریباً دایره‎ای در حدود ۲/۵ کیلومتر قطر داشته و نهشته‎های اطراف به سن میوسن را بلند کرده و از خلال آن سر بر آورده است. در این گنبد قطعات بزرگ سنگ‌های آتشفشانی پورفیری که عمدتاً گدازه‎های آندزیتی بوده و هم‌چنین بقایایی از گچ و مارن قرمز دیده می‌شود. گنبد نمکی فاقد پوشش سنگ است. محل تشکیل گنبد نمکی قم را می‌توان در امتداد شکستگی یا گسل پنهان دانست که با صعود لایه نمکی از اعماق بر اثر فشار سنگ‌های رویی به وجود می‌آید. وزن مخصوص هالیت ۲/۱۶ است.

وقتی که سنگ‌های رسوبی اطراف و روی نمک‎ها تحت فشار قرار می‌گیرد. چگالی کلی آنها به طور قابل ملاحظه‎ای افزایش می‌یابد اما قابلیت فشردگی نمک خیلی ناچیز است. اگر سنگ‌های رویی حداقل ۳۰۰ تا ۷۰۰ متر ضخامت داشته باشد فشار حاصل از بار سبب می‌شود چگالی انها به ۲/۲ یعنی بیش از چگالی نمک برسد گنبدهای نمکی حتی می‌توانند از اعماق ۱۰ کیلومتری (چگالی سنگی حدود ۲/۸) به بالا صعود کنند و اشکال زیبا و متنوعی را بر روی سطح زمین ایجاد نمایند به طوری که چشم هر بیننده‎ای را مجذوب خود کند. در این گنبد معدن نمک نیز وجود دارد که کلرور سدیم به صورت سنگ نمک از توده‎های دیاپیری نمک‌دار استخراج می‌شود. لایه نمک در این معدن یکپارچه بوده و ۵ تا ۱۸ متر ضخامت داشته و هیچ نواری از سنگ‌های باطله، مارن و گچ در داخل آن دیده نمی‌شود. به نظر می‌رسد فقط لایه نمکی است که در داخل خود چین‌ خورده و ضخامت زیادی پیدا کرده‌اند که درجه خلوص آن نیز خوب و عادی گزارش شده است و از آن می‌توان برای مصرف در صنایع غذایی استفاده نمود. در تجزیه کامل نمونه نمک این گنبد موارد وعناصر زیادی بر حسب درصد: کلر ۵۴/۷۹ سدیم ۳۵/۲۵، سولفات ۳/۱۰، کلسیم ۲/۶۶، و مواد نامحلول ۳/۱۳ مشخص شده‌اند.

💠 گنبد نمکی کوه نمک قم یکی از زیباترین گنبد متقارن جهان (۲)

عوامل متعددی و موثری از دید نگارنده وجود داشته تا این ساختار زمین شناسی زیبا و علمی را به عنوان یکی از جاذبه‎های گردشگری ژئوتوریسم از نوع زمین‌شناسی استان معرفی می‌نماید.

عوامل مثبت برای جذب گردشگر
۱. نزدیکی به شهر و دسترسی آسان به موقعیت پدیده مورد نظر به گونه‎ای که با وسایل شخصی و عمومی می‌توان به گنبد نمکی به‌سادگی دسترسی داشت.

۲. وجود دریاچه نمکی زیبا و منحصر به فرد در درون گنبد نمکی که در فصول گرم سال به علت تبخیر شدید بخش سطحی آن به غیر از بخش عمیق‌تر آن کاملاً خشک و نمکین می‌گردد.

۴. شکل‌گیری حالات مختلف نمک به صورت تیغه‎های نمکی، گل کلمی و سوزنی شکل که زیبایی خاصی دارد.

۴. مشاهده ساختار‌های شکستگی، انحلالی و چین خورده در رفتار شکل‌پذیر نمک.

۵. درجه خلوص بالای نمک و تبلور بلورهای زیبای نمک در سیستم مکعبی در حاشیه دریاچه.

۶. برخورداری از ارزش آموزشی برای تمامی اقشار.

۷. ترکیب و زیبایی سه عنصر آب، خاک، نمک و ایجاد این جاذبه زیبایی زمین‌شناسی.

۸. استفاده از بلورها و سنگ‌های درون گنبد نمکی برای کارهای هنری (درست کردن سنگ‌های بلوری برای شب خواب‌ها) و ایجاد کارآفرینی برای افراد در بخش هنری.

۹. نزدیکی به جاذبه تاریخی کاروانسرای سنگی که قدمت آن به دوره سلجوقی می‌رسد.

۱۰. گنبدهای نمکی زنده‌اند و در حال گسترش و پتانسیل ذخیره گاز و نفت را دارند.

۱۱. گنبد نمکی قم بدون سنگ‌پوش بوده و یکی از بهترین نمونه‎های گنبدهای متقارن ایران و جهان محسوب می‌شود.

عوامل منفی برای جذب گردشگر
۱. پرواز پاراگلایدر و عبور ماشین و موتورسیکلت که موجب تخریب و شکستگی بافت‌های موجود در گنبد می‌گردد.

۲. وجود شهرک‌های صنعتی دامشهر در نزدیکی گنبد برای گردشگران ناخوشایند است؛ چرا که بوهای نامطبوع ودر بعضی مواقع وجود انبوه حشراتی مانند مگس که حاصل دفن نادرست دام است آزار توریست‌ها را در پی دارد.

۳. عدم وجود دسترسی مناسب به علت جاده ناهموار و نامناسب ونبود تابلو جهت معرفی گنبد.

۴. عدم تبلیغ کافی و عدم انجام پروژهای امکان‌سنجی گردشکری در گنبد نمکی که منجر به عدم بهره‌برداری مناسب وتوسعه گردشگری در منطقه شده است.

سخن اخر
گنبد نمکی به این عظمت وزیبایی وصف ناپذیر که حدود ۶۰ تا ۲۳۰ میلیون سال نیاز است تا یک پدیده زمین‌شناسی زیبایی مانند گنبد نمکی قم ساخته شود. اگر متولی مناسبی پیدا نشود آسیب جبران ناپذیری اول به ما و سپس به این جاذبه منحصر به فرد خواهد شد.

امید است که تمام متولیان امر فعالیت‌های موثر جهت امکان سنجی و حفظ و نگهداری این پدیده زمین گردشگری را به عمل آورند.