💢 تصویری از آب انبار سید عرب در اواخر دهۀ چهل

🔹 ارسال: مجید داداش‌نژاد

منبع: مقالۀ “Qom, ville de pèlerinage et centre régional” از Marcel Bazin، چاپ ١٩٧٣ میلادی (١٣۵٢ شمسی)
🔸 ترجمهٔ آقای ابوالحسن سروقد مقدم از این مقاله در سال ١٣۶٧ در کتاب مجموعه مقالات جغرافی جلد ۴ به چاپ رسیده است (با تشکر از جناب سیدمحسن محسنی جهت یادآوری این نکته)

در مقالهٔ اصلی نام و مکان آب انبار ذکر نشده لذا برای یافتن مکان آب‌انبار، تصویر را به دقت بررسی کرده و متوجه تابلوی نصب شده در گوشۀ سمت راست آب‌انبار با عبارت “دبیرستان و دبستان ملی سنایی” که به سختی خوانده می‌شود، شدم.
سپس برای یافتن مکان دبیرستان مذکور در دههٔ چهل با مراجعه به کتاب تاریخ معارف قم، تألیف آقای مهدی عباسی پی بردم که مکان دبیرستان در محلۀ آب انبار سیدعرب بوده است.
بر همین اساس روی آب‌انبار سیدعرب متمرکز شدم و با بررسی عکس هوایی سال ١٣۴٣ به تطابق عکس یادشده با تصویر هوایی پی‌بردم.
برای اطمینان بیشتر از جناب محسنی و یکی از مغازه‌داران قدیم محله هم نظرخواهی کردم و آنها هم مکان عکس را به احتمال زیاد آب‌انبار سیدعرب دانستند.

💢 تصویری از مکان آب‌انبار تخریب شدۀ سیدعرب در زمان کنونی

💢 عکس هوایی سال ١٣۴٣ از محدودۀ آب‌انبار سیدعرب

١. خیابان ارم
٢. کوچۀ آب‌انبار سیدعرب
٣. آب‌انبار سیدعرب
۴ و ۵. بادگیرهایی که در عکس قدیمی مشخص است.

مأخذ: سازمان نقشه‌برداری کشور
با سپاس از مهندس علیرضا دشتی جهت در اختیار قرار دادن این عکس.

🔹 ارسال: مجید داداش‌نژاد

********************************

🔹 سیدمحسن محسنی

💢 من آب‌انبار سیدعرب یا به لهجه قمی / sed – arab را دیده بودم. فکر کنم تا چند سال بعد از انقلاب هم بود. با توجه به عکس ۱۳۶۲ باید یکی دو سال قبل از آن تخریب شده باشد. این آب‌انبار انتهای کوچه ننه‌عباس قرار داشت. نبش کوچه‌ای که به خیابان آذر ختم می‌شد. الان هم کوچه وجود دارد. منتها بعضی جاها گشاد شده است. گویا قدیمی‌ها به آن کوچه پشت باره می‌گفتند.
ظاهرا طاق‌بندی که کنار عکس دیده می‌شود همان کوچه پشت باره باشد. الان جای آب‌انبار، درمانگاه ساخته‌اند. الآن متروک است.
به هرحال همان‌طور که به جناب دادش‌نژاد گفتم عکس به نظرم بسیار آشنا می‌آید و فکر کنم در دوران کودکی مکان را دیده‌ام؛ چون از همین کوچه مکرر به خانه دایی و خاله مادرم به الوندیه می‌رفتیم. به‌خصوص آن درب چوبی سمت راست که فکر کنم تا هفت – هشت سال پیش هم بود. من چهره صاحب مغازه را هم یادم هست و در آن قناری نگهداری می‌کرد.
نکته دیگر این‌که کوچه ننه‌عباس چند اسم دیگر هم داشته است:
۱. سرقبرستان
۲. خیابان پایین
۳. کوچه آب‌انبار سیدعرب
۴. کوچه ننه‌عباس
البته در تطبیق این چهار اسم بر راسته مزبور مقداری جابه‌جایی باید در نظر داشت.
این را هم بگویم بچه‌ای که در عکس سینی دستش هست ظاهرا از همان باقلوا‌فروش یا قطاب‌فروش‌های دوره‌گرد قدیم است که من در “دست‌فروشان و دوره‌گردان قدیم قم” به آنها اشاره کرده‌ام. بیشتر به قطاب‌فروش‌ها می‌خورد؛ چون باقلوا‌فروش‌ها سینی‌اشان چهار گوش بود و سینی فرد مزبور گرد است.
افسوسی که خوردم مقایسه محیط قدیم با محیط جدید است و این‌که ما با بی‌ذوقی چه فضاهای زیبا و دلنشینی را از بین بردیم و جایش ساختمان‌های بدون روح گذاشتیم.
محیط‌هایی که دیدنش آرزوی جهانگردان بیگانه و ایران‌دوستان هم‌میهن است. و صد البته درآمد اقتصادی کلان ناشی از این امر را هم از دست دادیم.
تاسف بارتر این که هنوز این بی‌ذوقی‌ها و هویت‌کُشی‌ها و تاریخ‌کُشی‌ها با شدت هرچه تمام تر ادامه دارد.
مفلس قمی در کتابش از این آب‌انبار یاد کرده است.