💢 دو عامل تنبیه (: آگاهی دادن) در لهجه قمی

۱. عامل صرفی

در برخی گویش‌ها و لهجه‌های فارسی، از شبه‌جمله “ها/ا” برای تنبیه استفاده می‌شود، چنان که می‌گویند: “باهات قهر می‌کنم‌‌ها/می‌کنما”. این شبه‌جمله، بازمانده‌ شبه‌جمله “هان” به معنای “آگاه باش!” است و در شعر کلاسیک فارسی فراوان یافتنی است:

هان ای دل عبرت‌بین از دیده عبر کن هان
ایوان مدائن را آیینه عبرت دان (خاقانی)

همین شبه جمله، در لهجه قمی نیز به صورت کامل بازمانده است:

ایناهان: اینه هان!؛ این است، هان!؛ این است، آگاه باش!

نکته‌ اصلی نوشتار ما این است که چنین شبه‌جمله‌ای با شکل مبدل به ” ُ : o”، در کاربرد روزمره لهجه قمی، پس از فعل، کاربرد بسیار دارد و براین‌اساس، جنبه‌ صرفی پذیرفته است. چند نمونه:

اومدیو!

(: آمدی‌؛ فعل ماضی ساده در معنای فعل امر”بیا” + صامت میانجی “ی” + ُ : o؛ شبه‌جمله تنبیه).

خونه‌هه فوروش رفتو!

دردِ سینه کردمو!

۲. عامل نحوی

در فارسی رسمی، برای تنبیه، از ساخت:

نهاد + “که” تنبیه + فعل

زیاد استفاده می‌کنند، چنان که می‌گویند:

بچه‌ خوب که سر و صدا نمی‌کنه

مرد که گریه نمی‌کنه

نکته نوشتار حاضر این است که در لهجه قمی، همین “که” تنبیه، عموما به آخر جمله می‌رود:

بَچًَم درسشو می‌خونه که.

نونبایی پخت نداره که.

دکتر علیرضا فولادی
۱۴۰۳/۰۱/۲۷