💢 ریشه‌‌شناسی قیاسی هفت واژه‌ قمی

از آنجا که نَسَب برخی واژه‌ها مشخص نیست، تنها بر اساس قیاس و نه استقرا، می‌توان به ریشه‌شناسی آنها پرداخت. هرچند قیاس نیز، قاعدتا باید معیارهای خود را به کار گیرد، بی‌گمان نتیجه‌ آن، حدسی خواهد بود؛ با این حال، چه‌بسا همین حدسیات، زمینه ریشه‌‌یابی درست واژه‌ها را فراهم سازند.
در این نوشتار، به ریشه‌شناسی قیاسی هفت واژه قمی پرداخته می‌شود و از شما درخواست می‌کنم نظر اصلاحی یا تکمیلی خویش را در این باره بنویسید. برای نمونه، نسب واژه “دُشوه” مشخص است و به “دُشپیل” و آن، به “دُشپیه” (: دشمن_پیه)، یعنی غده‌ برآمده از پیه، می‌رسد، حال آن که نسب واژه “شَره/شَعره”، به معنای تکه‌گوشت ناخالص بازمانده از اجزای اصلی گوشت، چندان مشخص نیست و تنها با روش قیاسی ممکن است حدس‌هایی در باره ریشه‌ آن بزنیم. اینک ریشه‌شناسی قیاسی هفت واژه قمی:

۱. بویه
احتمالا:
مبدل “بُغیه”، مانند موبد که مبدل “مُغبد”(بزرگ مغان) است؛ از:
ب: پیشوند + ُغ: مبدل “عُق”: اسم صوت تهوع [> عق زدن] + یه: پسوند اسم‌ساز [> کاریه]: تهوع.

۲. دودُرغه
احتمالا از:
دو: حشو تاکیدی + دُرغه: دورَگه: دونژاده. در قمی: دارای دو دسته‌ ناهمخوان و ناهمساز [مثل].

۳. شِنگه
احتمالا از:
شِنگ: مبدل چَنگ + ه: پسوند اسم‌ساز: مُشته؛ بیشتر در باره‌ مو به کار می‌رود و معنای کنایی “کم” را می‌رساند؛ مانند: یه شِنگه مو.

۴. عوق
در عوق‌بازی [> عوق‌بازی]، احتمالا:
مبدل “گویَک”: گوی کوچک [> گوی].

۵. قَفته
احتمالا از:
قَفت: مبدل “کَفت” عربی: در چنگ گرفتن + ه: پسوند اسم‌ساز: مُشته. البته شاید کَفت عربی از ریشه واژه نامعمول “کَفیدن” در معنای کف رفتن باشد که واژه “قاپیدن” مبدل آن است.

۶. کُلمُشته
احتمالا از:
کُل: مبدل کول: کِتف + مُشت + ه: پسوند اسم‌ساز: مشتی که به کتف می‌زنند.

۷. وریو
احتمالا از:
ور: بر + یو: یوغ: چوبی که جهت شخم زدن بر گردن دو گاو می‌نهند؛ مجازا غل و زنجیر. در قمی: نگران و هراسان، مانند کسی که غل و زنجیر بر دست و پا دارد [مثل].

علیرضا_فولادی
۱۴۰۳/۰۱/۱۳