💢 فهرست قهوه‌خانه‌های قم در سال ۱۳۵۲

منبع: سرشماری از کارگاه‌های کشور: مشخصات پایه‌ای قم، تهران: سازمان برنامه و بودجه، مرکز آمار ایران و وزارت کار و امور اجتماعی، اداره کل آمار نیروی انسانی، ۱۳۵۴.

🔹ارسال: مجید دادش‌نژاد

شماره ردیف/ نام کارگاه/ شرح فعالیت/ تعداد کارکن فعلی/ مزد و حقوق بگیر/ حدأکثر کارکن سالانه/ مکان/ نشانی

۱. ابوالفضل دانش/ قهوه‌خانه با غذا ۲/ ۰/ ۲/ ۱۷۳۲/ خیابان آستانه
۲. احمد غمخوار/ قهوه خانه با غذا/ ۱/ ۰/ ۱/ ۱۵۷۲/ خیابان آستانه
۳. احمد صادقی/ قهوه خانه با غذا/ ۲/ ۱/ ۳/ ۵۷/ خیابان آذر پاساژ قائم، کوچه بازار
۴. آذر/ قهوه خانه با غذا/ ۳/ ۲/ ۳/ ۱۵۷/ خیابان آذر، کوچه کبیر
۵. ارم/ قهوه خانه با غذا/ ۲/ ۱/ ۳/ ۱۴۵/ خیابان ارم
۶. اکبر همتی/ قهوه خانه با غذا/ ۲/ ۱/ ۲/ ۱۱۹/ داخل میدان شهرداری
۷. بنی کرم/ قهوه خانه با غذا/ ۳/ ۱/ ۳/ ۵۶۲/ خیابان شاه
۸. بهار/ قهوه خانه با غذا/ ۲/ ۰/ ۲/ ۳۵/ خیابان شاه
۹. غلامحسین عبدالرضایی/ قهوه خانه با غذا/ ۴/ ۳/ ۱/ ۳۳/ خیابان آذر، میدان کهنه
۱۰. غلامرضا ادیبی پرور و قاسم بیگدلی/ قهوه خانه با غذا/ ۲/ ۰/ ۲/ ۱۰/ خیابان آستانه، کوچه پشت شهرداری
۱۱. غلامرضا جامانه/ قهوه خانه با غذا/ ۲/ ۱/ ۲/ ۱۳۶/ خیابان پهلوی
۱۲. حاج اسدالله یوسفی/ قهوه خانه با غذا/ ۲/ ۰/ ۳/ ۱۲/ خیابان اراک
۱۳. حاج عباس فرمانی/ قهوه خانه با غذا/ ۳/ ۱/ ۳/ ۲۱۶/ خیابان ارم، حوالی خیابان محمدرضا شاه
۱۴. حاج علی خان بابایی/ قهوه خانه با غذا/ ۲/ ۰/ ۲/ ۳۶/ خیابان آستانه، میدان آستانه
۱۵. حبیب فردوسی/ قهوه خانه با غذا/ ۳/ ۲/ ۳/ ۴۰/ خیابان موزه
۱۶. حسن خسروی/ قهوه خانه با غذا/ ۲/ ۱/ ۲/ ۶/ خیابان تهران
۱۷. حسن خوش نجات ایرانی/ قهوه خانه با غذا/ ۱/ ۰/ ۱/ ۶/ خیابان حضرتی
۱۸. حیدر محمد طالبی/ قهوه خانه با غذا/ ۲/ ۱/ ۲/ ۱۱/ خیابان شاه
۱۹. راستی/ قهوه خانه با غذا/ ۱/ ۰/ ۱/ ۳۹/ خیابان آستانه، پاساژ آریا
۲۰. رضاقلی بوستانه/ قهوه خانه با غذا/ ۱/ ۰/ ۱/ ۱/ جاده تهران
۲۱. رضاقلی رضایی/ قهوه خانه با غذا/ ۱/ ۰/ ۱/ ۵۴/ خیابان شاه
۲۲. سیدحسن طاهر/ قهوه خانه با غذا/ ۲/ ۲/ ۱۲۲/۳/ خیابان مینو
۲۳. سیدهاشم هاشمی/ قهوه خانه با غذا/ ۱/ ۰/ ۱/ ۱۴۴/ خیابان صدوق
۲۴. عباس رئوفی/ قهوه خانه با غذا/ ۳/ ۲/ ۳/ ۶۷/ خیابان آذر، میدان کهنه
۲۵. عباس عسگری/ قهوه خانه با غذا/ ۲/ ۰/ ۲/ ۲۱/ خیابان خاکفرج، میدان کورش کبیر
۲۶. عباس نجم آبادی/ قهوه خانه با غذا/ ۲/ ۱/ ۲/ ۸/ خیابان خاکفرج
۲۷. عبدالحسین قوی‌دست/ قهوه خانه با غذا/ ۲/ ۱/ ۲/ ۴۷/ خیابان تهران
۲۸. علی‌اکبر اکبری/ قهوه خانه با غذا/ ۱/ ۰/ ۱/ ۲۶/ خیابان حضرتی
۲۹. علی خوش‌بختان/ قهوه خانه با غذا/ ۵/ ۴/ ۵/ ۶۵۲/ خیابان آذر
۳۰. علی کریمی/ قهوه خانه با غذا/ ۱/ ۰/ ۱/ ۲۱۹۲/ خیابان آستانه
۳۱. علی گلاب/ قهوه خانه با غذا/ ۱/ ۰/ ۱/ ۱۷/ خیابان آذر، بازار بزرگ
۳۲. علی محمدی/ قهوه خانه با غذا/ ۲/۱/ ۲/ ۱/ خیابان شاه، خیابان اراک
۳۳. فرج‌اله پرپوچ/ قهوه خانه با غذا/ ۲/ ۱/ ۲/ ۳۱۶/ خیابان تهران
۳۴. فرج‌اله فرج‌زاده/ قهوه خانه با غذا/ ۳/ ۲/ ۲/ ۸۰/ خیابان صدوق
۳۵. محمد سلیمانی/ قهوه خانه با غذا/ ۲/ ۰/ ۲/ ۱۶/ خیابان حضرتی
۳۶. محمدعلی تکیه‌ای/ قهوه خانه با غذا/ ۲/ ۱/ ۲/ ۲۲۹۲/ خیابان آذر، حوالی بهداری آموزش و پرورش
۳۷. مشهدی ابوالفضل امجدی/ قهوه خانه با غذا/ ۳/ ۲/ ۳/ ۹۸/ جاده اراک، کیلومتر هفت، دست چپ جاده
۳۸. مشهدی اکبر جهان‌آرا/ قهوه خانه با غذا/ ۱/۰/ ۱/ ۱۹۶/ خیابان مینو
۳۹. مشهدی تیمور نجفی/ قهوه خانه با غذا/ ۳/ ۱/ ۲/ ۱۸۹۲/ خیابان آستانه
۴۰. مشهدی علی فتوتی/ قهوه خانه با غذا/ ۴/ ۳/ ۴/ ۷/ خیابان آستانه، کوچه ننه عباس
۴۱. مشهدی علی منقول/ قهوه خانه با غذا/ ۲/ ۱/ ۲/ ۲۰۵۶/ خیابان آستانه
۴۲. نجف فرجی/ قهوه خانه با غذا/ ۳/ ۲/ ۲/ ۷۶/ خیابان پهلوی
۴۳. یحیی اقبالی/ قهوه خانه با غذا/ ۲/ ۱/ ۲/ ۱۰/ خیابان مولوی
۴۴. ابوالفضل گل‌پرور/ قهوه خانه/ ۲/ ۰/ ۲/ ۲۲۸/ خیابان آذر
۴۵. احمد بی…/ قهوه خانه/ ۱/ ۰/ ۱/ ۲۱/ خیابان مینو
۴۶. احمد پاک/ قهوه خانه/ ۱/ ۰/ ۱/ ۵۲۳/ خیابان آستانه
۴۷. اسماعیل همتیان/ قهوه خانه/ ۱/ ۰/ ۱/ ۱۱/ خیابان آذر، میدان ششم بهمن، داخل پاساژ راد
۴۸. اکبر قربانی مطلق/ قهوه خانه/ ۱/ ۰/ ۱/ ۵۶۴۲/ خیابان آذر
۴۹. ایوب خسروشاهی/ قهوه خانه/ ۱/ ۰/ ۱/ ۱۸/ خیابان شاهزاده ابراهیم، ضلع جنوبی
۵۰. باقر و تقی/ قهوه خانه/ ۲/ ۱/ ۲/ ۱۶۶/ خیابان مینو

۵۱. غلام/ قهوه خانه/ -/ -/ -/ ۲۰/ جاده اصفهان، کیلومتر چهار، حوالی پمپ بنزین
۵۲. حسن غلامرضایی/ قهوه خانه/ ۱/ ۰/ ۱/ ۹/ خیابان آذر، ضلع شمالی
۵۳. حسن حسینی/ قهوه خانه/ ۱/ ۰/ ۱/ ۲۲۴/ خیابان اراک، کوچه ژاندارمری
۵۴. حسن فالیزی/ قهوه خانه/ ۱/ ۰/ ۱/ ۱۵۲/ خیابان مولوی
۵۵. حسین دلشاد/ قهوه خانه/ ۲/ ۱/ ۲/ ۲۰۰/ خیابان ارم
۵۶. حسین‌علی کوری و ابوالقاسم عرب/ قهوه خانه/ ۲/ ۱/ ۲/ ۴/ خیابان امام
۵۷. حسین نخ شیروانی/ قهوه خانه/ ۱/ ۰/ ۱/ ۱۲۹/ خیابان ششم بهمن، بازار بزرگ
۵۸. رئیس عباس/ قهوه خانه/ -/ -/ -/ ۳/ خیابان آذر، اول جاده کاشان
۵۹. رضا زمانی/ قهوه خانه/ -/ -/ – / ۸۶/ خیابان صفائیه
۶۰. رضا ملکی/ قهوه خانه/ ۲/ ۱/ ۲/ ۲۱/ خیابان آستانه، کوچه پشت شهرداری
۶۱. سیدجعفر خلیلی/ قهوه خانه/ ۱/ ۰/ ۱/ ۱۴/ خیابان آذر، سرای محمدیان
۶۲. سیدذبیح‌اله حسینی/ قهوه خانه/ ۱/ ۰/ ۱/ ۲۴/ خیابان مولوی، میدان رهبر
۶۳. شاه جمال/ قهوه خانه/ -/ -/ -/ ۹۳/ جاده اراک، کیلومتر پنج، دست راست، جاده شاه جمال
۶۴. شیخ مصطفی حق نظری/ قهوه خانه/ ۲/ ۱/ ۲/ ۶۶/ خیابان ارم، کوچه آب‌انبار سیدعرب
۶۵. عباس مومنی/ قهوه خانه/ -/ -/-/ ۳/ خیابان اراک
۶۶. عبداله روانبخش/ قهوه خانه/ ۱/ ۰/ ۱/ ۱۰/ خیابان حضرتی، کوچه پشت صحن
۶۷. عبداله عبدالهی/ قهوه خانه/ ۱/ ۱/۰/ ۵۷۳/ خیابان ارم، داخل گاراژ کرمکان
۶۸. علی‌اکبر شهبازی/ قهوه خانه/ ۱/ ۰/ ۱/ ۳۹/ خیابان آذر، پاساژ …
۶۹. علی‌اکبر طاهریان/ قهوه خانه/ ۳/ ۱/ ۲/ ۵۲/ خیابان صدوق، میدان کورش کبیر، پاساژ قائمی
۷۰. علی باروتی/ قهوه خانه/ ۲/ ۱/ ۲/ ۴/ خیابان آذر، ضلع جنوبی
۷۱. علی خدایاری/ قهوه خانه/ ۱/ ۰/ ۱/ ۷۸۱۸/ خیابان ششم بهمن، بازار بزرگ، پاساژ حاج عباسقلی
۷۲. علی راموز/ قهوه خانه/ ۱/ ۰/ ۱/ ۹/ خیابان آذر، سرای عسگرخان
۷۳. علی سلیمی/ قهوه خانه/ ۱/ ۰/ ۱/ ۱۹/ خیابان ارم، پاساژ امجدی
۷۴. علی سلیمی/ قهوه خانه/ ۱/ ۰/ ۱/ ۷/ خیابان رضا پهلوی
۷۵. علی طوطی/ قهوه خانه/ ۱/ ۰/ ۱/ ۱۲۰/ خیابان محمدرضا شاه، دروازه کاشان
۷۶. علی قمی/ قهوه خانه/ ۱/ ۹/ ۱/ ۲۲/ خیابان رضا پهلوی
۷۷. علی قهوه‌چی/ قهوه خانه/ ۱/ ۰/ ۱/ ۸۰/ خیابان مینو
۷۸. علی کنده علی/ قهوه خانه/ -/ -/ -/ ۳/ خیابان شاهزاده ابراهیم، زندآباد، ضلع جنوبی
۷۹. علی محمدی/ قهوه خانه/ ۱/ ۰/ ۱/ ۳۲/ خیابان آستانه
۸۰. قیتونی/ قهوه خانه/ ۱/ ۰/ ۱/ ۲۵/ خیابان امام، پاساژ صفا
۸۱. کاج/ قهوه خانه/ -/ -/ -/ ۳/ انتهای خیابان محمدرضا شاه، کوچه دروازه قلعه
۸۲. گلستان/ قهوه خانه/ ۲/ ۱/ ۲/ ۸/ خیابان محمدرضا شاه
۸۳. محمد ابوطالبی/ قهوه خانه/ ۱/ ۰/ ۱/ ۲۳۶/ خیابان آذر، گاراژ بزازها، حوالی بازار کهنه
۸۴. محمدعلی اکرمی/ ۱/ ۰/ ۲/ ۴۵۰/ خیابان آذر
۸۵. محمود قلیچ/ قهوه خانه/ ۲/ ۱/ ۲/ ۷/ خیابان شاهزاده ابراهیم
۸۶. مشهدی عباس/ قهوه خانه/ -/ -/ – /۱۱۸/ خیابان شاهزاده ابراهیم
۸۷. مشهدی عباس جندقی/ قهوه خانه/ ۱/ ۰/ ۱/ ۸۸/ جاده قدیم اراک، کیلومتر چهار، حوالی پل نو
۸۸. مهدی کاظمی/ قهوه خانه/ ۲/ ۱/ ۲/ ۸۷/ خیابان ششم بهمن
۸۹. وزیری/ قهوه خانه/ -/ -/ -/ ۶۱۴/ خیابان شاه
۹۰. هاشم حاجی/ قهوه خانه/ ۱/ ۰/ ۱/ ۱۴۲/ خیابان ارم، پاساژ حاجی
۹۱. یداله معصومی/ قهوه خانه/ ۱/ ۰/ ۱/ ۷۷۴/ خیابان آستانه

منبع: سرشماری از کارگاه‌های کشور: مشخصات پایه‌ای قم، تهران: سازمان برنامه و بودجه، مرکز آمار ایران و وزارت کار و امور اجتماعی، اداره کل آمار نیروی انسانی، ۱۳۵۴.

✅ قهوه خانۀ علی سیاه (تاریخ شفاهی)

در دهه های سی و چهل و پنجاه که پدر و عموهایم دامداری در سطح وسیعی داشتند، بجز گوسفند داشتی (غیر پرواری) در چندین قلعه نیز گوسفند پرواری داشتیم. یکی از این قلعه‌ها ، قلعۀ مرحوم طاهری قزوینی بود که خود از عجایب روزگار بود و شرح حالش نیاز به نوشتۀ جداگانه‌ای دارد. خوب است بگویم اجارۀ قلعه‌ها هم بدین صورت بود که در اِزای برداشتِ کود گوسفندان، گوسفندار از قلعه استفاده می‌کرد. این قلعه تقریبا در ابتدای جادۀ قم – تهران آن روزگار بود. از میدان فرح آن زمان (امام خمینی کنونی) جاده باریک و آسفالتۀ تهران شروع می‌شد. هر از چند گاهی ماشین سواری یا اتوبوسی از آنجا می‌گذشت و در بالا دست گم می شد. بعد از حدود یک کیلومتر و اندی به قلعه می‌رسیدیم. در کنار قلعه، قهوه‌خانه‌ای بود که به آن قهوه‌خانۀ «علی سیاه» می‌گفتند. در آن‌جا پیرمرد قد کوتاه و تپل و خوش اخلاق و بامزه‌ای کار می‌کرد که به او «رَض قلی» / razqoli (رضا قلی) می‌گفتند با سبیل سفید رنگ قطور قاجاری. چیزی مثل بابا نوئل‌های عید کریسمس مسیحیان. اگر حافظه خطا نکند موضوع به اواخر دهه چهل و اوایل پنجاه شمسی بر می‌گردد.
من و پسر عمویم هنگامی که پدرهایمان برای سرکشی به قلعه می‌رفتند به همراه آنها به آن‌جا می‌رفتیم. یادم هست در قهوه‌خانه صندوق فلزی پایه‌داری بود که نقش برجسته احتمالا نوشابه کانادادرای بر روی آن بود و دربازکن سرخودی هم داشت. درون آن مخلوطی از آب و یخ بود و نوشابه‌های شیشه‌ای آن زمان یعنی کانادا و کوکاکولا و شوئپس (نوشابه زرد رنگ و خوش طعم آن زمان که فقط در بین راه‌ها فروخته می‌شد) را در آن می‌خواباندند تا خنک شود. ابوی یا یکی از عموهایمان گاهی از آن‌جا برای ما به اصطلاح امروز نوشابه می‌گرفتند. نوشابه هم به وفور و تنوع حالا نبود و برای بچه‌های آن موقع یکی از نوشیدنی‌های مطبوع و فوق العاده بود. یادم هست محیط قهوه‌خانه ساده بود و تزییناتی نداشت و معماری آن هم سنتی بود. او دیزه/دیزی و چایی هم داشت.
قهوه‌خانه علی سیاه در یاد معمران قمی باز مانده است. پدرم متولد ۱۳۰۸ می‌گوید تا یاد دارد این قهوه‌خانه بوده است و رض‌قلی آن‌جا کار می‌کرد و از شخص علی سیاه چیزی به یاد ندارد و به احتمال قوی بانی بنای نخستین یا گردانندۀ قهوه‌خانه بوده است. این مکان برای مسافران قم به تهران اولین مکان بعد از خروج از شهر و برای مسافران تهران به قم آخرین مکان جهت اطراق و استراحت بوده است.
قدمت آن با توجه به گفته‌های سالمندان به نظر می‌رسد مربوط به اواخر قاجار یا اوایل پهلوی باشد. شاید هم از ابنیۀ احداثی امین السلطان (صدر اعظم ناصرالدین شاه) احداث کنندۀ این جاده باشد. البته قهوه‌خانه‌های دیگری هم در بیرون شهر آن زمان بوده، لیکن این قهوه‌خانه مشهورترین آنها است. جز این در اسناد ثبتی مربوط به اراضی اطراف به عنوان شاخص از این قهوه‌خانه یاد شده است.
چون سیاحان خارجی اواخر قاجار و دوران پهلوی از این جاده به قم می‌آمدند، محتمل است از آن‌جا عکسبرداری کرده باشند. عکسی تاریخی از قهوه‌خانه‌ای در نزدیکی قم گویا در کتاب آندره گدار و ماکسیم سیرو وجود دارد که شاید بنای نخستینِ همین جا باشد.
این مکان و قلعۀ مرحوم طاهری قزوینی (که آن هم یادم هست خشتی و گلی و آجری بود) دیگر وجود خارجی ندارند و گویا در اوایل یا اواسط دهه پنجاه تخریب شدند. مکان آن طبق آن چیزی که یادم هست در سمت راست جاده به طرف تهران در ابتدای یک سربالایی بود که به سمت تهران می‌رفت. سوابق ثبتی نشان می‌دهد که در نزدیکی پل شهید دستغیب کنونی باشد. پسر عمویم می‌گوید درست زیر همین پل فعلی بوده است. این مطلب به منظور ثبت در تاریخ معاصر قم قلمی شد. امیدواریم کسانی که اطلاعات یا اسنادی در این باره دارند جهت ثبت در تاریخ قم آنها را نشر دهند.

#سیدمحسن_محسنی
#قم‌پژوهی