🖌 تجربه نخستین گام‌های بازآفرینی شهری در باغ‌پنبه قم

📍در پی ابلاغ سند ملی راهبردی احیاء، بهسازی و نوسازی و توانمندسازی بافت‌های ناکارآمد شهری و پیرو آن تشکیل ستادهای بازآفرینی شهری پایدار در سطوح ملی و استانی؛ و همزمان با فعال‌شدن ستاد بازآفرینی شهر قم از سال ۱۳۹۴، پیگیری مطالبات و جذب اعتبارات، همچنین تصمیم‌سازی و برنامه‌ریزی در خصوص نحوه اقدام و مداخله در بافت‌های ناکارآمد شهر قم صورت گرفت.

📍در این راستا بازآفرینی محله باغ‌پنبه بدلیل دارا بودن اولویت و نیز بدلیل سابقه فعالیت مهندسین مشاورِ متولی نهاد توسعه این محله و همچنین تهیه طرح احیاء و بهسازی محور فرهنگی و گذر تاریخی مزبور، در دستور کار قرار گرفت.

📍محله باغ‌پنبه در مرکز شهر قم، در داخل هستۀ تاریخی شهر، در منطقه ۷ شهرداری قم و در کنار عناصر شهری مهمی مانند حرم حضرت معصومه (س) و مجموعۀ بازار قم واقع شده است.

📍چشم‌انداز نوع اقدام در این محله بدلیل دسته‌بندی در زمره گونه بافت تاریخی، بمنظور ایجاد محلاتی پایدار برای سکونت و فعالیت، بهره‌مند از عناصر و ارزش‌های ملموس و غیرملموس مذهبی، تاریخی، فرهنگی شهر، خوانا و جذاب برای حضور زائران و گردشگران در راستای زیارت و سیاحت تعریف می‌شود.

📍لذا با بررسي تک‌عنصرهاي باقي‌مانده از معماري گذشته در بافت محله که مي‌توان با حفاظت و ترويج آنها، از حذف کامل ويژگي‌هاي خاص بافت جلوگيري کرد؛ در سال ۱۳۹۴ خانه تاریخی لاجوردی‌زاده به تملک اداره کل راه و شهرسازی درآمد. وجود خانه تاریخی یزدان‌پناه با کاربری رستوران سنتی و نیز تملک خانه تاریخی سلامتی با هدف حفظ، احیاء و توسعه فعالیت مشابه، از دیگر پتانسیل‌های موجود در محله است.

📍اهداف پروژۀ بازآفرینی محله تاریخی باغ‌پنبه و محیط پیرامونی به شرح ذیل تعریف شد:
۱٫محله‌اي مناسب براي سکونت و فعالیت، ایجاد حس تعلق به محیط، امنیت و سرزندگی
۲٫استفاده از پتانسیل محله جهت تقویت صنعت توریسم و تبدیل آن به صنعتی پایدار
۳٫اهمیت محله به لحاظ نزدیکی به حرم حضرت معصومه (س) جهت توسعه اقتصادی، تجاری و توریستی
۴٫معرفی محله‌ای با هویت تاریخی، فرهنگی، گردشگري در محدوده بازار و معرفی خانه‌های تاریخی محدوده
۵٫تقویت محله‌ای پایدار از لحاظ اقتصادی و اجتماعی و حمل و نقل شهری؛ با رویکرد پیاده‌محور
۶٫محله‌ای خودکفا و به عنوان یک محدوده فراشهری که نیازهای عمده ساکنین محله و شهر را فراهم کند.

📍در این راستا قرارداد ساماندهی و مرمت شهری گذر باغ‌پنبه و محیط پیرامونی آن در ابتدای سال ۱۳۹۷ و در ۳ فاز اجرایی با پیمانکار بسته شد و تا قبل از پایان سال نیز عملیات کلی هر ۳ فاز تکمیل و بهره برداری شد. طول مسیر حدود ۶۸۰ متر و بیش از ۴۳۰۰ مترمربع حجم عملیات اجرایی محور است. اعتبار هزینه شده برای کل محور تاکنون بالغ بر ۳۶ میلیارد ریال بوده است.

📍بنابراين، تحقق بازآفرینی این قبیل بافت‌ها، نيازمند تشخيص صحيح و بهرهگيري از پتانسيل‌هاي آن است تا از طرفي براي ساكنان، شرايط مطلوب زندگي را فراهم كند و از سوي ديگر در شهری مانند قم بتوان از ظرفیت توريستم مذهبی نهایت بهره را برد و بازدیدکنندگان بتوانند از وضوح و شفافیت فضاها به هويت شهروندان و بوميان مناطق پي برده و نمادي از مواريث فرهنگي و اجتماعي گذشته را نیز درك نمايند.

📍همچنین نظر به تفاوت مراكز تاريخي و محلات شهر در حوزه‌های فرهنگ، تاريخ، آداب و رسوم و شيوۀ زندگی، توجه ویژه به رویکرد بومی‌سازی در مقوله بازآفرینی پایدار شهری ضروری است.

📍با تشکر از تلاش همگانی عوامل ذیربط در بازآفرینی یکپارچه شهر قم و مساعدت همه دستگاه‌های عضو ستاد بازآفرینی شهری پایدار؛ امید داریم این سرآغاز، روزی با همت مجدانه ساکنان محلات بطور ملموس‌تر و گسترده‌تری محقق شود.

🖌 فهیمه فتاحی‌زاده
معاون توسعه مدیریت و منابع انسانی اداره کل راه و شهرسازی استان قم
@rahshahrkarimeh