در نشست بنیاد قم‌پژوهی؛ تحولات تاریخی و عمرانی بخش دو قم بررسی شد

وی ابتدا به معرفی خود پرداخت و گفت: پدرم مرحوم حاج علیرضا رضوانی از تجار قم و پدربزرگم ملاطاهر قمی نیز منزلی دارد در چهارمردان که نزدیک به دویست سال قدمت آن است و استاد حسن بنا، معمار آن ساختمان بوده است.
وی در ادامه به تاریخچه بخش غربی (بخش دو) قم پرداخت و گفت: طبق مستندات تاریخی اشعریان از بخش دوم قم وارد شدند و در چاله عربستان که محل تجمع آب بوده چادر بپا می‌کنند و زمانی بود که قم تحت حاکمیت زرتشتیان بود و از راهزنان و غارتگران در امان نبود تا اینکه با رشادتی که اشعریان در تار و مار کردن راهزنان به خرج دادند، از آنها دعوت شد در قم سکنا گزینند.
رضوانی ادامه داد: نام قدیم قم چهل حصاران بود. به دلیل وجود چهل بارو و حصار در قم بوده است که غالبا گبرها یا یهودیان که دارای مال و منال بودند، در قلعه‌ها زندگی می‌کردند. قم دو بخش بیشتر نداشته که رودخانه مقسم آن بوده است. بخش دو قم دارای پنج دشت بزرگ داشت به نام‌های: دشت هندیان، نصرت آباد، مرزیجان، سیاه رودان و جردکان. به کسانی که نظارت و مباشرت زمین‌ها را به عهده داشتند، حاج رییس می‌گفتند.
وی افزود: در پی سیل قم در سال ۱۳۱۳ مرحوم حاج شیخ عبدالکریم حایری محدوده‌ای را می‌سازنند به نام قلعه مبارک آباد که پشت میدان نو واقع شده و زمین‌های موقوفه بسیاری دارد. طرف خاکفرج دو تا چاه زدند: اول و پایین خیابان که به تلمبه اول و دوم معروف بود. بیشتر تراکم جمعیت در بخش یک قم بود. قم نو در سال ۱۳۴۰ یک کوچه بیشتر نبود. از نیروگاه هم اثری نبود. کم‌کم به دلیل سکنا گزیدن مردم به قم نو معروف شد. به دلیل شیب قم به طرف دریاچه، بیشتر زراعت‌ها در این مسیر بوده است. پل کمدان و نهر کمدان از میدان سعیدی تا زمین‌های نخودی که متعلق به حاج صادق طاهری قزوینی بوده است. دفتر برق کارخانه ریسباف در پارکینگ بانک ملی قرار داشت که بعد از ساعت کاری به شهر برق می‌داد.
حاج محمد رضوانی در ادامه به معرفی یخچال‌های قم پرداخت و گفت: روبه‌روی شاه ابراهیم کوچه یخچال حاج سلطان قرار داشت. هر یخچال چهار تا یخ‌گیر داشت. جوی‌های رودخانه به آنها سوار بود و آذر و دی ماه آبگیری می‌شدند تا یخ گیر‌ها پر شوند. بعد از یخ زدن با چوب‌های بلندی به نام چنگکی یخ‌ها را داخل یخچال می‌ریختند. وقتی پر می‌شد با کاه و گل گل اندود می‌کردند و تیرماه باز می‌کردند. یخچال دیگر یخچال حاج مشرف بود اول عباس آباد فلکه شاه احمد قاسم. یخچال قاضی نیز از دیگر یخچال‌های قم بوده است. حدودا ده یخچال در قم وجود داشته است.
وی درباره باغات منطقه دو قم افزود: باغ وزیر بعد از راه آهن نیروگاه که متعلق به تهرانی‌ها بود و کنار مسیری بود به نام چهل درخت قرار داشت. باغات قاضی، غیاث آباد، هارون آباد، فخرآباد و حماط از دیگر باغات قم بودند.
درباره وضعیت قبرستان نو در قبل از انقلاب افزود: قبرستان نو آن طرف پل آهنچی واقع شده است و در دهه سی مکانی بوده برای اجتماع کاروان‌های زیارتی و عتبات عالیات و دیوارکشی نشده بود. کم‌کم تهرانی‌ها کوچه‌های بغل را خریدند و بقعه‌سازی کردند.
رضوانی درباره پیشینه اصطلاح بیرون دروازه نیز گفت: علیخان از سرداران یا حاکمان قم بوده و پلی هم به نام وی ساخته شده و روی رودخانه قم قرار دارد و دروازه‌ای داشته که شب‌ها بسته می‌شده و به خارج آن بیرون دروازه می‌گفتند.
کف رودخانه بخشی بود به نام جمعه بازار که مال فروش‌ها کسب و کار می‌کردند و بخشی هم متعلق به شن‌کش‌ها بود. احمد حاج عبدالله میدان‌داری بود که میدان نو را بنا می‌کند و مرد محترمی بود. خوب است که به شورای شهر پیشنهاد داده شود که اسامی مناطق بومی قم را احیا کنند. نهرهای قم بخش دو : قناتی داخل رودخانه پیدا شد به نام میرزا ابوالقاسمی که به طرف بالادست مشروب می‌کردند. نهر کنده یعنی با دست کنده شده و این طرف شهر قرار داشته است.
وی در پایان از شورای شهر قم درخواست کرد تا برای احیای تاریخ قم نام برخی از اماکن تاریخی را به همان شکل سابق نامگذاری کنند تا نسل جدید بتواند تاریخ شهر خود را ردیابی کند و متصل بماند.