آشنایی و معرفی چهارمین اثر تاریخی (باستانی) قم “‌قیز قلعه‌سی” (قلعه دختر)

قیز قلعه‌سی یا قلعه دختر، در بلندای یک کوه به همین نام در جنوب غربی جمکران، و در شرق کوه دو برادران واقع شده است. این قلعه چند بخش دارد. بخش‌های بالایی آن با دسترسی مشکل‌تر به دوران قبل از اسلام و بخش‌های پایین‌تر، مربوط به سده‌های هفتم و هشتم هجری قمری است.
قلعه‌های متعددی در ایران به همین نام است.
معروف‌ترین آنان، قلعه دختر فیروزآباد و قلعه دختر کرمان است .
علاوه بر قیز قلعه‌سی در منطقه جمکران، یک قلعه دختر دیگر نیز در قم در منطقه شاه جمال ابتدای جاده اراک وجود داشت که کاملا تخریب شده است.
دلیل نامگذاری
بنا بر یک نظر، در گذشته به قلعه دختر، قلعه کوه می‌گفتند و نام دختر از آنجا روی دژ گذاشته شد ک واژهٔ دختر به معنای بکر، دست نخورده و دست نیافتنی است و این دژ یا قلعه‌ها به دلیل دست نیافتنی و شکست‌ناپذیر بودن آنان نامگذاری شده است.
بنا بر نظر دیگری گفته می‌شود قلعه دخترها یادگاری از معابد آناهیتا یا آناهید، ایزدبانوی آب در ایران باستان‌اند و لفظ دختر در نام این قلعه‌ها به این ایزد بانو اشاره دارد.
ایرانیان باستان الهه آناهیتا را فرشته موکل بر آب، باران، فروانی، برکت، باروی، زناشویی، عشق، مادری، زایش و پیروزی نیز می‌دانستند و نام‌های دیگر او آناهید، آناهیت و ناهید است. ایرانیان به نام این الهه عبادت گاه می‌ساختند. آناهیتا همان فرشته آب است که در اوستا مورد ستایش قرار گرفته و پرستش از او در میان ایرانیان از زمان اردشیر دوم هخامنشی رواج بیشتری یافت.
روستاهای متعددی نیز در ایران به همین نام است (بهیهان، بیرجند، مشهد و …)
این قلعه در سال ۱۳۸۰ با شماره ۵۰۵۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.