درخشش خانه‌های تاریخی قم در قامت گالری‌های هنری و موزه‌های قم‌شناسی

نشست ۴۳۰ بنیاد قم‌پژوهی سه‌شنبه بیست و هشتم تیرماه با موضوع: «بررسی چالش های صنعت گردشگری استان قم» با حضور خانم الهام نداف‌نیا مدرس ملی فدراسیون جهانی گردشگری و راهنمایان گردشگری قم برگزار شد. وی در ابتدا به تعریف صنعت گردشگری پرداخت و گفت: صنعت گردشگری، نوعی صنعت خدماتی است که ترکیبی از بخش‌های اقتصادی مختلف است که به ارائه خدماتی هم چون مسکن و اقامت، غذا، نوشیدنی، حمل و نقل و خدمات تفریحی می‌پردازد و با صنعت توزیع و خدمات فروش اجناس و خدمات همکاری می‌کند. صنعت گردشگری در کنار اصطلاحاتی همانند بهره‌وری، درآمدزایی و اشتغال، رشد اقتصادی، توسعه اجتماعی، و … استفاده می‌شود. اما هیچ کالایی مانند دیگر تولیدات صنعتی تولید نمی‌کند که بتوانید آن را خریده و با خود به خانه‌تان منتقل کنید. از این‌رو، گردشگری صنعت مهمان‌نوازی و پلی بین مردم مختلف دنیا است. صنعت گردشگری بیشترین استفاده را از مردم به نسبت دیگر صنایع دارد و سهم ارزشمندی را در اقتصاد جهان از آن خود کرده است.
وی در ادامه به بخش‌های مهم صنعت گردشگری پرداخت و افزود: چهار رکن مهم این صنعت عبارت‌اند از:

بخش حمل و نقل
این بخش امکانات جابه‌جایی مسافران از مبدا به مقصد و بالعکس را در طی مسافرت تامین می‌کند. این امکانات شامل خدمات سفرهای جاده‌ای، ریلی، هوایی و دریایی است.

بخش اسکان
مهم‌ترین قسمت صنعت گردشگری، اسکان و اقامت گردشگران است و از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. و ازآنجایی که غالبا هتل‌ها اقامتگاه مورد نیاز مسافران را در اختیار آنها قرار می‌دهند صنعت هتلداری به طور غیر قابل تفکیکی با صنعت گردشگری ارتباط دارد.

بخش مواد غذایی
خوراکی‌ها و نوشیدنی‌ها در تمام طول مسافرت جزء نیاز های اساسی مسافران بوده و تامین آن بسیار مهم است و منبع پراهمیتی برای درآمدزایی در صنعت گردشگری است.

بخش جاذبه‌های توریستی
اکثر گردشگران با هدف بازدید از مکان‌های توریستی سفر می‌کنند و معمولا جذب مکان‌هایی می‌شوند که در نزدیکی محل زندگی‌شان وجود ندارد.

وی افزود: موضوع جلسه آسیب‌شناسی صنعت گردشگری قم است. این نکات برای ورود به بحث بیان شد. ما (منظورم مدیران، کسبه و مردم) متاسفانه گردشگری را صنعت نمی‌دانیم و این بسیار آسیب‌زا است. صحبت‌هایم را در دو بخش طرح می‌کنم: بخش اول آسیب‌شناسی صنعت گردشگری قم و بخش دوم ارایه راهکار برای بهبود این صنعت در استان قم است.
بسیاری از عزیزانی که در بخش گردشگری در فضای مجازی فعال هستند متاسفانه ناخواسته به این صنعت در استان آسیب می‌زنند؛ مثلا با معرفی مکان‌های بکر در صفحه اینستاگرام خود سیلی از جمعیت را به آن مکان روانه می‌کنند. نتیجه آنکه با حجم بسیاری از زباله و آسیب‌های زیست‌محیطی منطقه روبه‌رو خواهیم شد. من خیلی تلاش کردم مدیران چنین سایت‌ها و صفحات مجازی را قانع کنم که کارشان اشتباه است ولی متاسفانه گوش شنوایی نبود. اینکه ما قبول داشته باشیم که گردشگری تخصص می‌خواهد نه صرف اطلاعات، به شعور و درک بالایی نیاز دارد. حضور انبوه گردشگر بدون راهنما معنایی ندارد جز حرکتی ضد فرهنگی و آسیب‌زا به اماکن تاریخی و جاذبه‌های طبیعی. راهنمای گردشگری قبل از حرکت، در خلال حرکت و بعد از بازید در سه مرحله گردشگران را توجیه می‌کند و به نوعی کلاس درس برگزار می‌کند و تا پایان سفر با آنها است. گردشگران در چنین فضایی و با کسب درک و شعور بالاتری به گردشگری می‌پردازند. در این صورت است که گردشگری مفید صورت می‌گیرد.
وی افزود: از بخش‌های عملیاتی صنعت گردشگری که در ابتدای عرایضم نام بردم کدام یک در استان قم محقق شده است؟ هتلداری ضعیف، مارکتینگ یا بازاریابی ضعیف، ضعف آداب معاشرت با گردشگران به‌ویژه غیر ایرانی‌ها و بسیاری موارد دیگر همه نشان دهنده آسیب‌ها و ضعف‌های عمده ما در این حوزه است. متاسفانه دو صفت لایتغیر ما ایرانی‌ها به‌ویژه قمی‌ها یعنی ضعف خودباوری جمعی و همه چیزدان دانستن خود، از موانع اصلی عدم اعتلای سطح فرهنگ عمومی شهرمان به حساب می‌آید.
از نمونه‌های بسیار آسیب‌زننده به چهره شهر قم، برخوردهای دور از نزاکت و ادب برخی شهروندان ناآگاه قمی است که از آن به عنوان خوشمزگی و مزه‌پرانی یاد می‌کنند ولی متاسفانه از زاوایه دید گردشگر غیر بومی و به‌ویژه غیر ایرانی، بسیار توهین‌آمیز و شرم‌آور توصیف می‌شود و همین رفتارها به مرور ویترین بسیار زننده و شرم‌آوری از قم برای دیگران به نمایش گذاشته که سال‌ها زمان خواهد برد تا چنین لکه‌ای از یادها پاک شود ولی آیا بدون آموزش این اتفاق می‌افتد؟

حتی برخی شهروندان به ظاهر متدین و مذهبی به منظور حفظ حجاب برخی گردشگران داخلی و خارجی، از روش‌های بسیار خشن و به دور شئونات اخلاقی اسلامی استفاده می‌کنند. آیا به نظر شما این طرز برخورد، منجر به اصلاح خواهد شد؟ همه نیازمند آموزش هستیم و این را نباید از نهادهای دولتی توقع داشته باشیم؛ چرا که تجربه نشان داده اتلاف وقتی بیش نیست. پس خود ما به عنوان علاقه‌مندان به فرهنگ و صنعت گردشگری بایستی از هر فرصتی برای جذب دانش‌آموزان مدارس و نوجوانان و جوانان بهره ببریم و آنها را برای آینده تربیت کنیم. خدا را شکر شهر قم از نظر وضعیت فرهنگی نسبت به ده سال گذشته موقعیت بسیار بهتری پیدا کرده ولی کافی نیست.
وی در ادامه گفت: قم دارای جاذبه‌های توریستی بسیار ناب و کم‌نظیری است؛ از صنعت فرش گرفته تا اماکن تاریخی و جاذبه‌های طبیعی همه پتانسیل بالایی را برای ما مهیا کرده است ولی در عمل هیچ بهره‌برداری خوبی از این گنج خداداد صورت نمی‌گیرد. به نظر من یکی از علل آن این است که مزه پول این صنعت زیر دندان کسبه نیامده است و الا وقتی رفتار کسبه شهرهای کوچک‌تر از قم را نظاره می‌کنیم که با چه ادب و متانتی با گردشگران داخلی و خارجی رفتار می‌کنند و به قول قدیمی‌ها اخلاق خوش بهترین تبلیغ است، آن وقت بایستی شرمسار از رفتار برخی همشهریان قمی باشیم. البته فرهنگ‌سازی بخشی به عهده نهادهای دولتی است که متاسفانه بسیار ناکارآمد و ضعیف و بی‌اثر ظاهر شده‌اند.
وی در ادامه افزود: صحبت از آسیب‌ها بسیار است ولی می‌خواهم به ارایه راهکار هم بپردازم که بخش دوم و پایانی عرایض من خواهد بود. از نقش بخش دولتی در فرهنگ‌سازی و اعتلای میراث فرهنگی و گردشگری استان انتقاد کردم ولی اولین راهکار ای انست که روی بخش خصوصی سرمایه‌گذاری کنیم؛ یعنی ما جمعی از علاقه‌مندان به فرهنگ و تمدن و تاریخ، آستین بالا بزنیم و هر یک در توان خود قدمی برداریم.
مثلا در سفره‌خانه یزدان‌پناه آقای عرب بسیار خوب همکاری می‌کنند و نیروهای انسانی خود را خوب آموزش داده است. ما می‌توانیم در میان کسبه افرادی را بیابیم که از درک و شعور بالایی برخوردارند و می‌توان روی آنها سرمایه گذاری کرد و موجب تشویق سایر کسبه شد.
تبدیل شدن خانه‌های تاریخی قم به گالری موزه یکی از پیشنهادات است که نیاز چندانی به هزینه‌های سنگین ندارد. مدت مدیدی است که چشم انتظار افتتاح موزه فرش قم هستیم ولی پس از سال‌ها هیچ اتفاقی نیفتاده است و همه ارگان یا اداه دولتی خاصی را مسبب آن می‌دانند. بهتر نیست بخش خصوصی یا مردم‌نهادی بیاید در داخل بافت تاریخی یا یکی از بناهای تاریخی قم، بخشی را به عنوان آشنایی با صنعت فرش قم تجهیز کند که با یک تیر چند نشان زده شود؟ هم آشنایی با بنای تاریخی رخ می‌دهد هم در فضایی تاریخی با مراحل آماده‌سازی فرش آشنایی صورت می‌گیرد و هم این قدم کوچک می‌تواند گردشگر را تشویق کند که به تیمچه فرش قم برود و خرید هم صورت بگیرد.
راهکار دیگر برای اعتلای فرهنگ عمومی، آن است که کسبه شاغل در بافت تاریخی شهر را مجبور کنیم برای تمدید پروانه کسب خود دوره آشنایی با صنعت گردشگری را ببیند و پایش شود.
در پایان افزود: همه می دانیم که فرهنگ ساختنی است نه آموختنی، و در این صورت است که تمدن شکل می‌گیرد، پس بیاییم در سطح شهر با نشان دادن رفتاری فرهنگی دیگران را نیز به خود جذب کنیم و حلقه‌های فرهنگی متعددی را تشکیل دهیم تا همان اعضا به عنوان سفیران فرهنگی در سطح شهر با مردم تعامل کنند و شهری داشته باشیم در خور شان تاریخی و مذهبی آن.